Nieodzownym elementem każdej demokracji są prawa człowieka. Powstanie nowożytnych ustrojów demokratycznych poprzedził rozwój idei, a następnie normatywizacja praw człowieka. I odwrotnie zagrożenia dla demokracji, jej ograniczenia, były równoznaczne z zamachem na fundamentalne prawa człowieka i swobody obywatelskie. Dyktatury zaczynają się od ograniczania i dławienia praw człowieka. Wolność, równość wobec prawa, swoboda manifestowania, prawo do stowarzyszania się, udział w życiu publicznym państwa, prawo do wolnych wyborów mają podstawowe znaczenie i są podstawowymi instytucjami ustroju demokratycznego. Każdy człowiek powinien mieć zagwarantowane prawa i swobody obywatelskie a ich realizacja i ochrona należą do najważniejszych problemów współczesnego świata . Każdy człowiek ma również prawo do poznania swoich praw oraz do działania w oparciu o nie . Każdy ma także prawo do dochodzenia swych roszczeń w wypadku naruszenia jego praw nawet na arenie międzynarodowej. Obowiązkiem każdego państwa jest zapewnienie przestrzegania praw człowieka oraz udostępniania i rozpowszechniania wiedzy na ten temat poprzez system edukacji .

 

MIĘDZYNARODOWE UWARUNKOWANIA PRAWNE DOTYCZĄCE PRAW CZŁOWIEKA I EDUKACJI .

II wojna światowa była okresem największego w historii ludzkości pogwałcenia praw człowieka. Zanim doszło do jej wybuchu, reżimy totalitarne wypowiedziały wojnę człowiekowi, jego prawom, jego edukacji, zwłaszcza tam gdzie zdołały uzyskać kontrolę nad społeczeństwem, m.in. w Niemczech hitlerowskich, częściowo we Włoszech i w Związku Radzieckim. Dramatyczne doświadczenie tamtej epoki dowiodło ponadto istnienia bezpośredniej zależności zachodzącej między respektowaniem elementarnych praw człowieka a utrzymaniem pokoju na świecie i przyjaznych stosunków między narodami.

Pierwsze międzynarodowe porozumienia miały miejsce tuż po II wojnie światowej . W 1945 r. przyjęta została Karta Narodów Zjednoczonych . W grudniu 1948 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Powszechną Deklarację Praw Człowieka . Dotyczyła ona podstawowych praw człowieka; człowiek rodzi się wolny i równy, ma prawo do życia, wolności, pracy i wypoczynku, wolności wyznania; charakter prawnie wiążący nadały zasadom Deklaracji Praw Człowieka Pakty Praw Człowieka z 1966. Był to pierwszy międzynarodowy zbiór praw jednostki ludzkiej. Deklaracja ta nie posiada takiej mocy prawnej , jaką posiadają traktaty międzynarodowe , jak Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności , ponieważ została ogłoszona w postaci rezolucji .W następnych latach wypracowane zostały jednak szczegółowe pakty gwarantujące prawa człowieka, które umożliwiają skargi obywatelom tych państw , które je ratyfikowały . Skargi można wnosić do Komitetu Praw Człowieka w Genewie . Jest to organ powołany do sprawowania kontroli przestrzegania przez poszczególne państwa zobowiązań wynikających z przystąpienia do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych .

16 grudnia 1966 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych uchwaliło dwa pakiety praw . Były to : Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Socjalnych i Kulturalnych . Polska ratyfikowała oba pakiety 14 października 1991 r. więc od stycznia 1992 r. każdy obywatel , który uważa , że jego prawa zostały pogwałcone ma prawo do indywidualnej skargi na własne państwo za pośrednictwem Centrum Praw Człowieka ONZ .

W listopadzie 1950 r. podpisano w Rzymie Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Swobód Obywatelskich . Po ratyfikowaniu jej przez wymienione wcześniej państwa weszła w życie we wrześniu 1953 r. W Konwencji zawarte jest zobowiązanie państw do przestrzegania następujących praw :

n prawa do życia ,

n wolności od tortur i innego nieludzkiego traktowania lub karania ,

n wolności od niewolnictwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej ,

n prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego ,

n prawa do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie w sprawach karnych i cywilnych ,

n prawa do prywatności oraz tajemnicy mieszkania i korespondencji ,

n wolności myśli , sumienia i wyznania ,

n swobody wypowiedzi i wolności w dostępie do otrzymywania i przekazywania informacji ,

n wolności spokojnego zgromadzania się i stowarzyszania , włącznie z prawem tworzenia i przystępowania do związków zawodowych ,

n prawa do małżeństwa i zawierania rodziny .

W kolejnych latach Konwencja została uzupełniona o dziesięć Protokołów dodatkowych , które poszerzają lub uszczegóławiają katalog praw osobistych człowieka lub wprowadzają nowe gwarancje . Jednym z nowych praw jest prawo do nauki oraz prawo rodziców do decydowania o jej rodzaju i wartościach.

 

SYSTEM EDUKACYJNY W POLSCE

We wrześniu 1991 roku Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił ustawę o systemie oświaty. Zgodnie z nią : „oświata w Rzeczpospolitej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kierując się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowej Konwencji o Prawach Dziecka.

System oświaty zapewnia (rozdz. 1 art. 1):

1.) realizację prawa każdego obywatela RP do kształcenia się oraz wychowywania dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednio do wieku i osiągniętego rozwoju,

2.) wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny,

3.) możliwość zakładania i prowadzenia szkół i placówek przez różne podmioty,

4.) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów, a także możliwość korzystania z opieki psychologicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej,

5.) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami,

6.) opiekę nad uczniami szczególnie uzdolnionymi poprzez umożliwienie realizowania indywidualnych programów nauczania oraz ukończenia szkoły każdego typu w skróconym czasie,

7.) upowszechnienie dostępu do szkół średnich, których ukończenie umożliwia dalsze kształcenie w szkołach wyższych

8.) możliwość uzupełnienia przez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego i zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodowych i specjalistycznych,

9.) zmniejszenie różnic w warunkach kształcenia, wychowania i opieki między poszczególnymi regionami kraju, a zwłaszcza ośrodkami wielkomiejskimi i wiejskimi,

10.) utrzymanie pro zwrotnych warunków życia i pracy ucznia i nauczyciela w szkole i placówce,

11.) upowszechnienie wiedzy ekologicznej wśród dzieci i młodzieży oraz kształtowanie postaw wobec problemów ochrony środowiska”

 

Rok wcześniej bo 12 września 1990 r. weszła w życie Ustawa o szkolnictwie wyższym która m.in. mówi:

3.1. Uczelnie są częścią systemu nauki polskiej i systemu

edukacji narodowej.

2. Podstawowymi zadaniami uczelni są :

· kształcenie studentów w zakresie danej gałęzi wiedzy oraz ich przygotowanie do wykonywania określonych zawodów,

· prowadzenie badań naukowych lub twórczej pracy artystycznej,

· przygotowywanie kandydatów do samodzielnej pracy naukowej, dydaktycznej lub działalności artystycznej,

· kształcenie w celu uzupełnienia wiedzy ogólnej i specjalistycznej osób, które posiadają tytuły zawodowe i wykonują zawody praktyczne,

· rozwijanie i upowszechnianie kultury narodowej oraz postępu technicznego, a także współdziałanie w szerzeniu wiedzy w społeczeństwie oraz dbanie o zdrowie i rozwój fizyczny studentów,

 

Ponadto do zadań uczelni wyższej należy :

n wychowanie studentów w duchu poszanowania praw człowieka, patriotyzmu, demokracji i odpowiedzialności za losy społeczeństwa i państwa,

n podejmowanie starań, aby w środowisku akademickim panował kult prawdy i sumienia pracy oraz atmosfery wzajemnej życzliwości,

 

DZIAŁALNOŚĆ I ZADANIA EDUKACYJNE UNICEF

W grudniu 1946 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych powołało do życia UNICEF z zadaniem udzielania pomocy dzieciom w krajach dotkniętych wojną, bez dyskryminacji z powodu rasy, wyznania, narodowości, statusu społecznego i przekonań religijnych, czy też politycznych, ale w późniejszym czasie skierowała swą działalność na sprawy zdrowia i wyżywienia dzieci w krajach rozwijających się. Nieco wcześniej bo w listopadzie 1946 r. rozpoczęła swoją działalność UNESCO . Celem działania tej organizacji jest wspomaganie oświaty , szkolnictwa zawodowego w duchu współpracy pokojowej i zwalczania wszelkiego rodzaju dyskryminacji .

W 1953 r. przekształcono UNICEF w agencję ONZ do spraw dzieci . Zmieniono nazwę na Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz dzieci przy zachowaniu pierwotnego skrótu UNICEF. Zasługą UNICEF jest ochrona praw edukacyjnych dzieci .Jednym z celów działalności ochronnej Organizacji jest prawo dziecka do nauki i obowiązek państwa w zabezpieczeniu podstawowych usług oświatowych . Prawidłowa działalność edukacyjna stwarza perspektywy coraz pełniejszych działań opiekuńczych , pomagając uaktywnić jednostki w przezwyciężaniu sytuacji zagrożenia .W początkach lat siedemdziesiątych UNICEF podjęła się zadania zabezpieczenia praw dziecka do nauki. W 1971 r. zespół Philip’a Coombs ICED podjął pracę nad poszukiwaniem rozwiązań oświatowych w celu ochrony dzieci i młodzieży oraz dorosłych , którzy byli analfabetami lub półanalfabetami .ICED skupił swe badania przede wszystkim na rejonach wiejskich przedstawiając dwa raporty

w 1973 r. i w 1974 r. Pierwszy z nich diagnozował sytuację oświatową potwierdzając wyniki zaniedbań w tej sferze . Kolejny raport określił ogólne ramy programów związanych z szerzeniem edukacji formalnej i nieformalnej na lata siedemdziesiąte , akcentując jej związki z rozwojem ogólnospołecznym .Edukacja nieformalna powinna być organizowana przez instytucje poza szkolne , organizacje ,stowarzyszenia i specjalne służby społeczne . Powinna ona polegać na :

„ - szerzeniu wiedzy i umiejętności niezbędnych dla optymalizacji usług i warunków życia poprzez naukę ;

- wychowaniu społeczeństw do kontrolowania i kierowania swoim rozwojem ;

- przygotowaniu kadr usług socjalnych ;

- przygotowaniu planistów , kierowników i specjalistów z różnych dziedzin życia społecznego ”.

UNICEF może podejmować także konkretne akcje tam , gdzie system szkolny jest słabo rozwinięty . Mogą to być następujące działania :

„- opieka wychowawcza ( kształcenie nieformalne ) nad absolwentami szkół w celu lepszego przygotowania do pracy zawodowej i życia w rodzinie ;

- uwzględnienie w programach wychowawczych preorientacji zawodowej ;

- organizacja opieki wychowawczej nad dziećmi w wieku przedszkolnym ;

- pomoc w modernizacji systemów oświatowych ( merytoryczna i finansowa ) ;

- rozwinięcie systemu kontroli realizacji działalności wychowawczej w poszczególnych krajach ;

- ułatwienie wymiany doświadczeń i informacji oświatowej między krajami ;

- wzmacnianie kooperacji w tym zakresie między innymi agendami ONZ ”.

Akceptacja tych założeń polityki edukacyjnej przez UNICEF oraz współpraca i pomoc w tym zakresie przyczyniły się do zwiększenia liczby dzieci i młodzieży uczęszczających do szkół .Przyjęta w 1959 r. Deklaracja Praw Dziecka rozszerzała prawa dziecka - przyjęte w Deklaracji Praw Człowieka - na dzieci ułomne , umysłowo chore , nieprzystosowane społecznie , sieroty oraz zrównała

w prawach dzieci pozamałżeńskie .

W 1989 r. na Zgromadzeniu Ogólnym NZ uchwalono Konwencję Praw Dziecka . Konwencja ta przyznaje dzieciom szereg praw cywilnych , socjalnych , kulturalnych i politycznych . Dzieciom nie przyznano tylko praw ekonomicznych .Wiele zagadnień zawartych w Konwencji odnosi się do nauczania i obejmuje oprócz dostępu do oświaty także równe szanse tego dostępu oraz wytycza cele edukacji . Edukacja ma zapewnić wszechstronny rozwój osobowości dziecka tzn. , że ma „ kształtować jednostki aktywne intelektualnie ” Konwencja nakłada na państwo obowiązek rozwijania systemu szkolnego dostępnego na zasadzie równych szans , ale tylko szkolnictwo na poziomie podstawowym jest obowiązkowe i bezpłatne .

Wszystkie kraje , które ratyfikowały konwencję , są co rok zobowiązane do składania sprawozdań Komitetowi Ochrony Praw Dziecka .

W aktach prawnych , które zostały ustanowione przez Unię Europejską nie ma postanowień , które odnosiłyby się bezpośrednio do edukacji . Problemy edukacyjne pojawiają się przy okazji innych spraw i są zawarte w różnych dokumentach . Uprawnienia w zakresie szkolnictwa dotyczące imigracji i swobodnego przemieszczania się pracowników na obszarze wspólnotowym znajdują się w art.48 traktatu EWG . Art. 52 Traktatu EWG stwarza możliwości zakładania szkół na terytorium innego państwa członkowskiego . Zgodnie z art. 48 i 59 tegoż traktatu możliwe jest także wykonywanie tam zawodu nauczyciela .

Zmianami w Traktacie EWG zajęto się w Masstricht . Wprowadzono tam zmiany traktatu dotyczące wzmocnienia europejskiego wymiaru edukacji . Każdy kraj prowadzi całkowicie niezależną politykę edukacyjną . EWG może tylko proponować środki dydaktyczne i programy wspólnotowe . Zgodnie z art . 127 nowego traktatu możliwe jest wspólne realizowanie polityki kształcenia zawodowego .

W grudniu 1976 r. Rada Ministrów edukacji przyjęła program działań , który obejmował następujące zagadnienia :

- lepsze wzajemne poznanie europejskich systemów edukacyjnych,

- stworzenie dogodniejszych warunków dla kształcenia ogólnego i zawodowego pracowników - imigrantów i ich dzieci - gromadzenie podstawowej dokumentacji i statystyki ,

- współprace w dziedzinie szkolnictwa wyższego ,

- rozwój nauczania języków obcych ,

- równość szans w zakresie dostępu do wszystkich form szkolnictwa .

Unia Europejska zajęła się także kształceniem zawodowym

i szkolnictwem wyższym . Powstało wiele programów zajmujących się tymi tematami . Są to między innymi takie programy jak :

- ARION (1976 ) - umożliwia administracji szkolnej zapoznanie się z systemami szkolnymi krajów Unii Europejskiej poprzez krótkie pobyty studyjne ;

-COMETT ( !987 ) - umożliwia studentom wyższych uczelni przystosowanie się do nowoczesnych technologii ;

- LINGUA ( 1989 ) - polepszenie stopnia znajomości języków obcych.

Dotychczasowe uwarunkowania prawne i funkcjonujące systemy szkolne w skali globalnej nie są w stanie zagwarantować pełnej realizacji procesów kształcenia w wielu państwach świata . W wielu z nich szeroki dostęp do oświaty jest ograniczony. Każde państwo musi wypracować własne cele kształcenia odpowiednie do jego potrzeb oraz opracować własne systemy edukacyjne . Międzynarodowe akty prawne mogą tylko pomóc i ukierunkować w realizacji własnych celów edukacyjnych. W naszym kraju pewne zmiany powinna przynieść reforma systemu oświaty jednak na jej efekty trzeba będzie poczekać . Czy reforma przyniesie spodziewane rezultaty, czy będą na nią środki finansowe będzie można przekonać się dopiero za kilka lat . Oby założenia tej reformy się spełniły.

 

TERMINOLOGIA

 

EDUKACJA, wychowanie, kształcenie; ogół procesów oświatowo-wychowawczych.

EDUKACJA WCZESNOSZKOLNA - stanowi pierwszy etap kształcenia ogólnego . Obejmuje nauczanie i wychowanie dzieci w młodszym wieku szkolnym . Pełni funkcję wprowadzającą i usprawniającą do dalszej nauki .

EDUKACJA USTAWICZNA ( permanentna ) - Jest to edukacja nadążająca za rozwojem i służąca potrzebom rozwoju .

 

DEKLARACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH, dokument podpisany 1942 przez 26 państw (w tym Polskę); potwierdził cele proklamowane w Karcie Atlantyckiej, zobowiązywał do walki z państwami faszystowskimi; w Deklaracji Narodów Zjednoczonych państwa koalicji antyfaszystowskiej przybrały nazwę „Narody Zjednoczone”.

PAKTY PRAW CZŁOWIEKA, umowy międzynarodowe wielostronne, uchwalone 1966 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ; weszły w życie 1976; obejmują: Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych; ratyfikowane przez Polskę 1977.

STATUT: 1) przepisy regulujące strukturę, zadania i sposoby działania instytucji lub organizacji; 2) w dawnej Polsce nazwa przepisów prawnych, kodyfikacji lub zbioru praw.

UNICEF ( United Nations International Children’s Emergency Fund , Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom ) - organizacja międzynarodowa powołana w 1946 r. przez Zgromadzenie Ogólne NZ , w celu podnoszenia na świecie stanu zdrowotności , wyżywienia i warunków życiowych dzieci .

 

UMOWA, kontrakt, zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej osób, stwarzające wzajemne prawa i obowiązki, np. umowa o dzieło, umowa sprzedaży, umowa zlecenia; umowa międzynarodowa, oświadczenie woli dwóch lub więcej państw; w Polsce umowy międzynarodowe zawiera rząd, a ratyfikuje prezydent.

USTAWA, akt prawny o charakterze ogólnym, powszechnie obowiązujący, uchwalony w szczególnym trybie przez parlament.

WYCHOWANIE - świadome , celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach ( rodzinnych , szkolnych i innych ) dokonywane głównie przez słowo

( i inne postacie interakcji , zwłaszcza przez przykład osobisty ) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków ( zmian ) w rozwoju fizycznym , umysłowym , społecznym , kulturowym i duchownym jednostki ludzkiej .- Encyklopedia pedagogiczna rodzinnych , szkolnych i innych ) dokonywane głównie przez słowo  ( i inne postacie interakcji , zwłaszcza przez przykład osobisty ) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków ( zmian ) w rozwoju fizycznym , umysłowym , społecznym , kulturowym i duchownym jednostki ludzkiej .- Encyklopedia pedagogiczna