PSYCHOLOGIA to nauka o procesach, o równoważeniu stosunków organizmów żywych z otoczeniem na podstawie doświadczeń indywidualnych oraz społecznych co przejawia się w czynnościach poznawczych, wykonawczych

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA będzie zajmowała się tym wszystkim co odnosi się do równowagi w aspekcie rozwojowym

Dotyczy pewnego fragmentu rzeczywistości, stanowiąc go przedmiotem badań (poznania) oraz opisu tzw. deskrypcji

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA należy do bloku gałęzi teoretycznych. Składa się z dwóch zasadniczych działów:

Psychologii filogenetycznej zajmuje się pochodzeniem rozwojem procesów psychicznych w obrębie całego świata organicznego, a więc na drodze ewolucji

Psychologii ontogenetycznej zajmuje się rozwojem osobniczym czyli rozwojem (przemianami) psychicznym jednostkowego organizmu od urodzenia (czasem prenatalny) przez całe życie.

Odrębny dział tanowi antropogeneza bada rozwój świadomości człowieka od zamierzchłych przodków do człowieka myślącego – homo sapiens

BLOKI PSYCHOLOGII

1. Psychologia teoretyczna

- p. ogólna (tu poznawcza)

- p. zwierząt (zoopsychologia)

- p. rozwoju człowieka

2. Psychologia  stosowana

- p. wychowawcza

- p. kliniczna

- p. pracy

½. na pograniczu tych bloków jest psychologia społeczna

Przedmiot psychologii teoretycznej

Szeroko: w ujęciu postaciowców przedmiot p.r. ujmowany jest bardzo szeroko, bo tylko szeroka wiedza porównawcza może dać całościowy obraz zjawisk p.r. zarówno zwierząt jak i ludzi

Wąsko: przedmiot p.r. ograniczony tylko do człowieka a nawet do pewnego okresu, gdzie zmiany rozwojowe mają charakter progresywny.

Wg M. Puszkowa przedmiotem p.r człowieka jest wyjaśnienie i modyfikacja w kierunku optymalizacji procesów rozwojowych w ciągu całego życia ludzkiego

Rozwój obejmuje pełen cykl życiowy jednostki, nie kończy się wraz z osiągnięciem dojrzałości.

Przedmiot p.r. cały cykl życia ludzkiego z odnoszeniem się do filo i ontogenezy

Zadania psychologii teoretycznej

wykrywanie prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych oraz czynności regulacyjnych istot żywych. Inaczej mówiąc p.r. bada genezę wszelkich form życia psychicznego oraz analizuje prawa rządzące rozwojem psychicznym. Zadaniem p.r. wg. Żebrowskiej jest udzielenie odpowiedzi na pytania: 1. w jaki sposób przebiega i czym charakteryzuje się rozwój psychiczny a zatem czy jest ciągły czy dokonuje się skokami, czy są przyspieszenia lub zwolnienia czy jest dla wszystkich taki sam. 2. Jakie są właściwości psychiczne człowieka w różnych okresach rozwojowych. 3. Jakie są prawidłowości powstawania i rozwoju procesów psychicznych, kiedy zaczynają się wrażenia jak rozwijają się trwałe cechy osobowości. 4. W jakich warunkach i pod wpływem jakich czynników czynności kształtują się w coraz to bardziej sensowną działalność i jakie prawa rządzą rozwojem psychiki.

Rozwój psychiczny – stanowi przejaw ogólnego rozwoju osobniczego cechy gatunku przekazywane są z pokolenia na pokolenia i reprodukowane przez jednostkę jest to tzw. ciągłość rozwoju filogenicznego.

Człowiek pierwotnie podlega głównie ewolucji biologicznej a z czasem ewolucji społecznej przez pracę, narzędzia pracy i środki komunikacji. Praca społeczna doprowadziła do powstania homo sapiens. Pojęcie ma charakter interdyscyplinarny, wywodzi się z filozofii, a po raz pierwszy zastosował je Arystoteles

Rozwój – wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian w toku którego można wyodrębnić następujące po sobie prawidłowo etapy przemian obiektu powodujące jego różnicowanie.

Rozwój – proces kierunkowych zmian w toku którego obiekty przechodzą od form niższych do wyższych i bardziej złożonych, doskonalszych.

Pojęcie to nie implikuje wartości co dobre z co złe zakłada tylko że jest ciągły, dokonuje się wg pewnej prawidłowości oraz że daje możliwości porównywania.

Rozwój psychiki – która jest odzwierciedleniem obiektywnie istniejącej rzeczywistości, następuje okresów występuje w rezultacie zmian ilościowych i jakościowych. W wyniku tego dochodzi do przebudowy działalności człowieka jej doskonalenie się i komplikowanie.

Istota rozwoju powstawanie nowych form odzwierciedlania rzeczywistości co prowadzi do przebudowy osobowości człowieka.

Uwarunkowane jest to zdolnością człowieka do aktywnego gromadzenia doświadczeń, wiedzy, umiejętności, sprawności oraz zdolności przezwyciężania sprzeczności i trudności.

Cech i właściwości rozwoju

1. długotrwałość procesu – wszelkie zmiany rozwojowe dokonują się w biegu życia ludzkiego. Punktem odniesienia może być bieg chronologiczny mierzony od momentu poczęcia lub od momentu narodzin. Wskaźnikiem rozwoju mogą być zmiany fizjologiczne np. wiek zębny, kostny. Dwojaki aspekt tego zjawiska:

bezwzględny – przyjmuje że rozwój trwa przez całe życie, obejmuje zmiany zarówno progresywne i regresywne. ( zmiany progresywne – plateau – okres inwolucji, zmiany regresywne)

względny – o zmianach rozwojowych można wnioskować porównując dwa odległe od siebie momenty czasowe ponieważ tempo rozwoju maleje wraz z wiekiem.

2. Kierunkowy progresywny charakter zmian rozwojowych – zmiany rozwojowe są progresywne, bo prowadzą do doskonalenia się form regulacji, doskonalenia życia społecznego, przechodzenia od form podstawowych do form wyższych. Ten progres widoczny jest szczególnie u dzieci i młodzieży. Hurlock: „rozwój to seria progresywnych zmian, które w sposób uporządkowany i zgodny prowadzą do celu tj. osiągnięcia dojrzałości”

3. następstwo etapów zmian rozwojowych w psychologii rozwojowej istnieją 2 stanowiska: 1. Akceptuje stadialność rozwoju psychicznego – przedstawiciele tego stanowiska sądzą że wyodrębnienie procesów rozwojowych pozwala uporządkować zjawiska rozwojowe w czasie, usystematyzować wiedzę o rozwoju umysłowym społeczeństwa, co ważne jest w pedagogice, która musi adresować wiedzę do indywidualnych jednostek. 2. Neguje wartość teoretyczną modeli stadialnych rozwoju - – przedstawiciele tego stanowiska zwracają uwagę na regres rozwojowy w okresie starości oraz na zastój w okresie dorosłości.

4. zróżnicowanie etapów - czyli różnicowanie funkcji, czynności procesów rozwojowych jednocześnie ich integrowanie w coraz to bardziej złożone struktury. Hurlock wyróżnia 4 rodzaje zmian powodujących różnicowanie.

– zmiany wielkości – zmiany ilościowe zachodzące zarówno w wymiarze fizycznym jaki i psychicznym.

- zmiany proporcji – czyli wzajemnych relacji pomiędzy elementami rozwoju fizycznego i psychicznego

- zanikanie starych wartości - najpierw zabawa potem nauka, wypada uzębienie mleczne, raczkowanie chodzenie

- pojawienie się nowych wartości – zęby stałe, cechy płciowe, potrzeba seksualna

Zasady rozwoju :

1. rozwój pociąga zmiany których celem jest samorealizacja przez rozwijanie odziedziczonych predyspozycji.

2. zmiany rozwojowe w pierwszym okresie rozwojowym są znaczące bo intensywny rozwój okładu nerwowego przypada właśnie na okres do 5-go roku życia.

3. rozwój to wynik integracji między dojrzewaniem a uczeniem się

4. przebieg rozwoju jest przewidywalny bo podlega pewnym prawom i prawidłowościom rozwojowym np. przechodzenie od reakcji ogólnych do bardziej specyficznych (od krzyku noworodka do grymasów przedszkolaka), oraz w zakresie prawidłowych następstw w rozwoju fizycznym i motoryczny tj.

cefalokaldalności rozwoju dokonuje się wzdłuż osi pionowej ciała od głowy do głowy do nóg.

proksymodystalności rozwój przebiega wzdłuż osi pionowej ciała od kręgosłupa w boki. Co widoczne jest w twórczości malowniczej dziecka od bazgrot linearnych – spiral – figur - rysunek precyzyjny.

w obrębie dłoni rozwój dokonuje się od małego palca do kciuka co ujawnia się w rozwoju chwytania od chwytu prostego nadgarstkowego, do chwytu pensetkowego

5. przebieg rozwoju wszystkich dzieci jest podobny ale tempo rozwoju poszczególnych sfer jest różne np. zmiany pokwitaniowe u dziewczynek występują 2 lata wcześnie jak u chłopców jednak tempo jest inne np. jedna 9 lat inne 16 lat. Rozwój w poszczególnych sferach jest różny:

- dojrzałość płciowa najszybciej;

- fizyczna 25 lat

- poznawcza 16-17 lat

- społeczna 25 lat

6. różnice indywidualne w rozwoju fizycznym i psychicznym spowodowane są czynnikiem odmienności rozwoju: - genetycznym, - środowiskowym, stąd wynika potrzeba wychowania dziecka zgodnie z jego indywidualnymi predyspozycjami i potrzebami.

7. w rozwoju można wyodrębnić okresy:

- prenatalny – 9 m-cy płodu

- niemowlęcy – 1 rok

- poniemowlęcy – 2-3 lata

- przedszkolny - 4-7 lat

- wczesnoszkolny - 7/8- 10/11 lat

- dorastania – 12-19/21 lat

- wczesnodorosły – 22-30/35 lat

- średniodorosły – 36-60/65 lat

- późnodorosły – 65 –

8. każdy okres rozwojowy zawiera w sobie społeczne oczekiwania, wiąże się z zadaniami które każda jednostka winna opanować, są one warunkiem jej dobrego przystosowania (okres przedszkolny – osiągnięcie dojrzałości szkolnej; wiek szkolny przegotowanie do pracy)

9. w każdej dziedzinie rozwoju fizycznego i psychicznego występują potencjalne niebezpieczeństwa które mogą zmienić lub zaburzyć prawidłowy bieg rozwoju

10. okresy rozwoju są niejednakowo szczęśliwe

- niemowlęcy najbardziej szczęśliwy

- dorastania mniej szczęśliwy

Prawa rozwoju

1. Zachodzi ścisły związek pomiędzy rozwojem psych. i fizycz. Stwierdzenie to opiera się na prawie jedności struktury i funkcji sformułowanym przez Pawłowa, bo wszystkie czynności psychiczne są wytworem działalności układy nerwowego. Im bardziej dojrzały strukturalnie układ nerwowy a zatem większa sprawność psychiczna. Rozwój układu nerwowego polega na strukturalizacji i dojrzewaniu jego poszczególnych części oraz na wytworzeniu połączeń nerwowych oraz na wzrastającym procesie myelinizacji. Procesy te rozwijają się do 21 roku życie.

2. Rozwój polega na różnicowaniu i integracji.

- różnicowanie – dyferencji- polega na przechodzeniu od aktywności wysoce uogólnionej do bardziej specyficznej np. aktywność noworodka jest uogólniona

- integracja – scalanie np. dziecka najpierw rysuje oooo potem llllll potem lllll następnie lala w ten sposób automatycznie kształtuje się pisanie.

3. Rozwój polega na :

- interioryzacji – uwewnętrznieniu – polega na przechodzeniu od czynności na przedmiotach do uwewnętrznionych (poznawczych, umysłowych np. małe dziecko bawi się przedmiotami nie nazywając ich jego myślenie ma charakter intersensoryczny, schowanie przedmiotu powoduje zaprzestanie myślenia o nim, potem dziecko mówi (nazywa swoje czynności pojawia się mowa sytuacyjna, myślenie (3/4 rok życia dziecko przestaje nazywać swoje czynności i następuje uwewnętrznienie)

- eksterioryzacja – uzewnętrznienie- polega na przechodzeniu od wew. do zew. (np. zbuduje domek z piasku a potem działa) najpierw pojawia się zamysł a potem realizacja tego projektu

4. Dojrzewanie i uczenie się współwystępują ze sobą.

- Dojrzewanie osiągnięcie dojrzałości, wewnątrz pochodny proces biologiczny warunkujący rozwój. Wg Ausubel – przejaw rozwoju przy braku specyficznych doświadczeń. Wg Munn – wpływ interakcji genów z zewnętrznymi uwarunkowywaniami.

- Uczenie proces przetwarzania i utrwalania czynności na podłożu indywidualnych doświadczeń kształtuje się w wyniku doświadczenia, działania, ćwiczenia aktywności. Wg. Włodarskiego proces modyfikacji zachowania pod wpływem doświadczenia. Uczenie zachodzi wtedy gdy podmiot A po zetknięciu się z sytuacją S zachowuje się w sposób nowy, zmodyfikowany, dostosowany do S.

Uczenie ma charakter zewnątrzpochodny, jest warunkiem jego dostosowania dzięki układowi nerwowemu.

Dojrzewanie a uczenie się między nimi zachodzi współzależność, stanowią one bowiem dwa niezbędne splecione i wzajemnie się warunkujące składniki rozwoju. Co oznacza, że dojrzewanie jest konieczne dla uczenia się, bez uczenia się nie byłby możliwy rozwój.

Poszczególne funkcje i czynności rozwijają się w miarę uczenia, ale wyzwalaczem jest dojrzewanie. Skuteczność uczenia wzrasta w miarę dojrzewania. Proste funkcje filogenetyczne tj. siadanie, stanie, chodzenie, wspinanie się wymagają dojrzewania a ćwiczone przedwcześnie przed dojrzewaniem nie ulegają przyspieszeniu. Funkcje ontogenetyczne – jednostkowe tj. jazda na rowerze, gra na instrumentach wymagające ćwiczenia.

Dojrzewaniu i uczeniu się poświęcono wiele badań:

- badania na zwierzętach (Ausubel – szympansy w ciemnych pomieszczeniach, wnioski: przekroczenie krytycznej gotowości aby nauczyć się pewnej czynność powoduje zahamowanie lub uszkodzenie.

- Badania na dzieciach (Denis i Thomson zauważyli że uśmiech i strach jest też u dzieci ślepych) wnioski: ćwiczenie staje się skuteczne w miarę upływu czasu, i wtedy gdy pojawi się dojrzewanie

- Badania porównawcze (min nad bliźniakami jednojajowymi)

Munn: - dojrzewanie jest ważnym procesem rozwoju, - wiele reakcji pojawia się bez ćwiczenia, spontanicznie(pierwsze kroki), ale bez ćwiczenia rozwój nie byłby możliwy, - uczenie w niewielkim stopniu wpływa na reakcje genetyczne ale brak ćwiczenia nie przeszkadza rozwojowi, - ćwiczenie w znaczący sposób wpływa na reakcje ontogenetyczne.

Praktycznym zadaniem dla psychologii rozwojowej staje się ustalenie optymalnego czasu na ćwiczenia poszczególnych funkcji i czynności. Te optymalne procesy określa się mianem okresu gotowości , okresu sensowności, uwrażliwienia, Wygotski nazywa to „sferą najbliższego rozwoju pewnego czasookresu, w którym jednostka przejawia podatność na podjęcie ćwiczenia. Przyjmuje się że w Polsce dzieci osiągają dojrzałość szkolną w wieku 7 lat

Przejawy tego, że dziecko jest dojrzałe: - zainteresowanie daną czynnością, - osiągnięcie małego progresu danej czynności

Czynniki rozwoju psychologii

XIX/XX w. pojawiły się 2 koncepcie czynników rozwoju

1. Jedynym czynnikiem rozwoju jest dziedziczność

2. Jedynym czynnikiem rozwoju jest środowisko

Współcześnie istnieją teorie wieloczynnikowe. Wolański określa 2 grupy czynników:

1. Czynniki endogenne – wewnętrzne

- genetyczne – determinanty, genotyp

- paragenetyczne – symulatory, warunki życia płodowego

2. Czynniki enzogenne – zewnętrzne

- modyfikatory ekologiczne (biologiczne) czynniki biogeograficzne: fauna, flora, ciśnienie, radiacja, pole magnetyczne, grawitacja

- modyfikatory społeczno-ekonomiczne (kultura) rodzina jej struktura, status ekonomiczny, pozycje zawodowe rodziców, atmosfera wychowawcza w rodzinie, tryb życia, organizacja życia, nauki, wypoczynku, wielkość i charakter środowiska pozarodzinnego, grupy społeczne, rówieśnicy, a także tradycje, obyczaje, zwyczaje przekazywane wewnątrz pokoleniowo.

M. ŻEBROWSKA wyróżnia następujące czynniki i próbuje pokazać wzajemne interakcje po między nimi:

Zadatki organiczne do których zaliczamy:

Strukturę i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego zwłaszcza mózgu substratu psychiki. Dla rozwoju dziecka ważna jest budowa i funkcjonowanie analizatorów a także typ układu nerwowego tj siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów myślowych: pobudzenia i hamowania.

Układ hormonalny powiązany z układem nerwowym i umożliwiającym jego prawidłowe funkcjonowanie. Skoordynowanie działanie obu układów pozwala rosnącemu organizmowi przystosować się d zmieniających się ustawicznie właściwości środowiska.

Zadatki organiczne: wrodzone i odziedziczone są zmienne i nie wyznaczają w sposób fatalistyczny przebiegu i granic rozwoju. Układ nerwowy jest w dużym stopniu plastyczny i podatny na działanie otoczenia a jego funkcjonowanie kształtuje się w toku życia osobnika. Pawłow twierdzi „jedność struktury i funkcje mózgu” ponieważ funkcje układu nerwowego rozwijają się w wyniku komplikowania się jego struktury (min zwiększa się liczba połączeń między komórkami) struktura zaś komplikuje się dzięki funkcjonowaniu organizmu (reagowanie na bodźca i własną aktywność dziecka)

Zadatki organiczne to nie to samo co wrodzone dyspozycje czy zdolności psychiczne, stanowią one jedynie podłoże uzdolnień, które ani nie są wrodzone ani niezmienne. Taka sama zdolność może rozwinąć się na podłożu różnych zadatków i odwrotnie.

Aktywność własna dziecka to ważny czynnik rozwoju. Powoduje ona pod wpływem upływu czasu interioryzację czyli uwewnętrznienie procesów zewnętrznych czyli czynności fizycznych na przedmiotach wtedy stają się one wewnętrzne umysłowe, poznawcze, przez co działalność dziecka staje się bardziej świadoma. Im dziecko więcej się porusza, dotyka, rozgląda, mówi ty więcej powstaje połączeń nerwowych czyli rozwija się struktura a w związku z tym i funkcje układu nerwowego. Wraz z rozwojem i komplikowaniem się działalności rozwija się i kształtuje nieodzowna w działaniu świadomość działania oraz sposobów i środków osiągania tychże celów. Związek działalności fizycznej z psychiczną jest zw. treściowym, początkowo jest bardzo ścisły. Myślenie w pierwszych latach dziecka jest konkretne obrazowo – ruchowe, potem myślenie jest słowne, jego związek z działaniem jest bardziej pośredni jednak nie miej ważny i istotny. Niezależnie od tych przemian zrozumienie i poznanie zawsze kształtuje się w trakcie działania materialnego i w związku z nim, a rozwój świadomości czyni wszelką działalność człowieka bardziej sensowną i rozumną.

Środowisko szczególnie środowisko społ., gr. społ. do której on należy i która na niego oddziaływuje przez świat przedmiotów jak i przez obcowanie społ. z innymi ludźmi. Rozwój człowieka dokonuje się głównie w procesie przyswajania sobie i opanowywania społ. środków działania, nabywania umiejętności, kształtowania zdolności. Bez udziału środowiska społ. w rozwoju dziecka powoduje nie rozwinięcie się u dzieci typowo ludzkich właściwości jak: mowa, uśmiech, manipulowanie przedmiotami oraz inteligencja, myślenie oraz inne zdolności jak chodzenie, ubieranie się posługiwanie się przedmiotami. Wpływ środowiska nie jest czymś stały i niezmiennym co by w sposób fatalistyczny przesądzało o kierunku i granicach rozwoju. Ludzie podlegają wpływom środowiska ale i sami na nie wpływają kształtując je.

Wychowanie spośród innych czynników odgrywa przodującą rolę. Przez wychowanie czyli organizowanie w odpowiedni sposób działalność dziecka i stwarzając odpowiednie warunki dla jego kontaktów z rzeczywistością, można decydować o jakości zmian rozwojowych, powstających w układzie nerwowym dziecka (zabawa nauka) by kształtować jego wiedzę o świecie, myślenie a jednocześnie wyrobić odpowiednie nawyki, sprawności i umiejętności, kształtować postawy, zainteresowania więc prowadzić do wychowania jak najwszechstronniej rozumianej osobowości. Rozwojem psychicznym dziecka można najlepiej pokierować dostarczając mu odpowiednich treści, poprzez które kształtują się dopiero formy odzwierciedlenia świata i formuj działanie. Nie ma wychowania bez uczenia, bo dla wychowania nie są obojętne treści, tego czego się człowiek uczy. Nie można wychować osobowości formalnie zharmonizowanej a pustej ideologicznie i umysłowo – Tomaszewski. Proces wychowania jest procesem społecznie i historycznie uwarunkowanym, zmieniającym swe oblicze ideologiczne i polityczne w zależności od ustroju społecznego.