Ekstremizm polityczny jest zjawiskiem względnym. Ekstremizmem możemy nazwać zjawiska, działania mocno odchylone od norm przyjętych w społeczeństwie.Wszystko zależy od punktu odniesienia. Ruch Solidarności w latach 80 był nazywany przez władze ekstremistycznym, ale teraz dla społeczeństwa hasła wolnościowe są zachowaniem porządanym. Wołania młodych hippisów o zaprzestanie wojny w Wietnamie było traktowane jako przejaw skrajnie lewicowych poglądów. W ustabilizowanych demokracjach zachodnio-europejskich partie komunizujące jak i faszyzujące są traktowane jako przejaw ekstremizmu, chociaż 70 lat temu były one akceptowanymi elementami systemu politycznego wielu państw europejskich. Patrząc przez pryzmat podziału systemy partyjnego na układzie prawica-lewica, partie ekstremistyczne występują po lewej jak i po prawej stronie sceny politycznej.

Ekstremizm – 1.krańcowe stanowisko w jakiejś sprawie, doktrynie, skrajność, krańcowość.

2.stosowanie ostatecznych środków, np.:terroru, dla osiągnięcia celu politycznego, ideologicznego.

Ekstremista – zwolennik ekstremizmu, stosowania radykalnych, ostatecznych środków.

Ekstremizm prawicowy cechuje ultranacjonalizm, etnocentryzm, antyparlamentaryzm, antypluralizm, antyegalitaryzm. Do nich możemy zaliczyć ruchy wyrosłe z tradycji międzywojennego faszyzmu, walczące z ideologią komunistyczną i ruchy przeciwstawiające się ludziom obcym etnicznie. Lewicowe odpowiedniki charakteryzuje silny egalitaryzm, chęć zmiany struktury społecznej, rozbudowany program socjalizm i interwencjonizm państwowy w sferze ekonomiczej.Do ruchów ekstremistycznej lewicy zalicza się partie ekologiczne, feministyczne, pacyfistyczne, anarchistyczne i komunistyczne. Trzeba zaznaczyć, że cześć partii ekologiczych przeszła transformację pozwalającą działać im w ramach systemu demokratycznego (Zieloni w Niemczech). Większość ruchów ekstremistycznych cechują następujące cechy wspólne: wojowniczość i destrukcja ukierunkowana na zniszczenie instytucji demokratycznych w państwie, fundamentalizm przekonań wyrażający się w podziale świata na “dobry' i “zły”, zgodnie z którym własna ideologia jest traktowana jako jedyna słuszna i mieszcząca się w obszarze ”dobrego” świata oraz proste recepty na uporanie się ze złożonymi problemami.

Charakterystykami osobowościowymi ekstremistów zajmowali się przede wszystkim E.Fromm i T.W. Adorno. Według Fromm'a analiza osobowości ekstremistów politycznych opiera sie na dwóch założeniach: mechanizmy regulujące wszelkie zachowania człowieka mają charakter nieświadowy oraz znaczenie wczesnodziecięcych doświadczeń w kształtowaniu określonej struktury popędowej, pragnień lub potrzeb, które determinują wybory i zachowania człowieka w różnych sferach życia. Skłonności do zachowań ekstremalnych mają osoby o charakterze autorytarnym. Fromm uważa, że charakter autorytarny jest oparty na dwóch przeciwstawnych dążeniach pozostających w symbiozie. Masochizm obniża poczucie własnej wartości i stwarza potrzebę więzi z autorytetem, który jest idealizowany. Przez to człowiek podnosi poczucie własnej wartości. Drugim dążeniem jest sadyzm, który objawia się jako chęć władzy absolutnej i czerpania z tego satysfakcji.

Adorno uważa, że cechy osobowości autorytarnej można pogrupować w trzech wymiarach. Pierwszy odnosi się do ujmowania hierarchii społecznej jako ustalonego porządku, w którym istnieją osoby wyżej i niżej zhierarchizowane. Drugi odnosi się do bezkrytycznego i arefleksyjnego podporządkowania się autorytetom. Trzeci dotyczy skłonności do irracjonalnego myślenia, które wyraża się posługiwaniem się stereotypami w myśleniu o rzeczywistości oraz wiara w przesądy. Typowy charakter autorytarny wytwarza się w rodzinie o silnie zhierarchizowanej strukturze. Na podstawie badań klinicznych Adorno wykazał większy poziom cech autorytarnych u ekstremistów prawicowych.

Psychologowie zajęli się też przebadaniem właściwości intelektualnych ekstremistów politycznych. Przebadano członków partii faszystowskich i komunistycznych. Stwierdzono przy pomocy testów na inteligencję, że członkowie partii faszystowskich charakteryzują się niższym poziomem inteligencji niż komuniści. Zauważono duże rozbieżności pomiędzy przywódcami a członkami tychże partii. Ciekawe wydaje się badanie amerykańskiego psychologa Presley'a, który badał cechy rozwoju moralnego u ekstremistów lewicowych jak i prawicowych, i zwolenników partii centrowych. Wyniki wykazały, że ekstremiści cechują się wyższym poziomem rozwoju moralnego, z czego wynika, iż potrafią łatwiej przeciwstawić się przyjętym społecznie i prawnie regułom życia społecznego. Ekstremiści lewicowi cechują się wyższym rozwojem poziomu moralnego, czyli zdecydowanie częściej kierują się w życiu samodzielnymi przemyśleniami, niż ekstremiści prawicowi, którzy korzystają z konwencjonalnych praktyk religijnych lub obyczajów hierarchicznego społeczeństwa.

W osobowościach ekstremistycznych próbowano odkryć jakiś rodzaj zaburzeń predysponujących do zachowań ekstremistycznych. Rokeach badał poziom dogmatyczności. Z jego badań wynika, że wysoki poziom dogmatyzacji współistnieje z lękiem, niską samooceną i skłonnościami paranoicznymi. Wiele osób z silną dogmatywnością w dzieciństwie ssały kciuk, obgryzały paznokcie, miały zaburzenia snu i niepohamowane wybuchy złości. Osobowości ekstremistyczne charakteryzują się niskim poczuciem własnej wartości, podejrzliwością, agresja, nietolerancją, złe przyjmowanie krytyki.

Czynniki społeczne wpływające na zachowania ekstremistyczne można podzielić na trzy grupy: makrospołeczne, mikrospołeczne i demograficzne. Otoczenie makrospołeczne wpływa na kształtowanie się postaw ekstremistycznych wśród członków społeczeństwa. W społeczeństwach o wysokim stopniu zhierarchizowania i przymusie zewnętrznym, a także systemach, które ograniczają możliwość realizacji podstawowych potrzeb człowieka. Polityka zewnętrzna determinuje styl życia i zachowania społeczne, a z drugiej strony zachowania te kształtują ową politykę i w taki sposób powstaje błędne koło. Otoczenie mikrospołeczne grup ekstremistycznych jest “lepem” na osoby podatne ponieważ charakteryzuje się m.in.: całkowitym podporządkowaniem przywódcy, przemoc jako element walki jest akceptowana,są to grupy zamknięte(hermetyczne), występuje duża solidarność pomiędzy członkami organizacji. Oraganizacje te są atrakcyjne dla osób niezadowolonych z siebie, nie akceptowanych we własnych kręgach społecznych, nie spełniających nadziei swoich bliskich. Przynależność do organizacji daje im siłę ,poczucie przynależności i silna więź emocjonalną z członkami grupy. Także czynniki demograficzne mają duży wpływ na kształtowanie się osobowości ekstremistycznych. Im wyzszy poziom wykształcenia i poziom społeczny tym mniejsze nasilenie cech autorytarnych. Studenci kierunków technicznych wykazują wyższy poziom ksenofobii, etnocentryzmu i rasizmu niż ich koledzy z kierunków humanistycznych.

Bibligrafia: art. Ekstremizm polityczny – Urszula Jakubowska, z ksiązki Psychologia społeczna pod red. Krystyny Skarżyńskiej.