Rozważając problematykę jednostki i społeczeństwa , ich wzajemnych relacji pragnę najpierw zwrócić uwagę na dwa główne tematy . Człowiek w społeczeństwie i społeczeństwo w człowieku . Zauważymy za chwilę , że te tematy zawierają w sobie wiele problematyki dotyczącej właśnie jednostki i społeczeństwa .

Co znaczy więc:być umieszczonym w społeczeństwie ? Niewątpliwie znajdować się w punkcie przecięcia określonych sił społecznych . Zazwyczaj ignoruje się te siły na własne ryzyko , człowiek bowiem porusza się w społeczeństwie w ramach dokładnie określonych układów władzy . Gdy tylko dowiaduje się , jak zlokalizować samego siebie dowiaduje się zarazem,że nie ma w tej sferze wielkiego wyboru .

Kontrola społeczna , to jedno z najważniejszych w obecnej chwili pojęć . Odnosi się ona do rozmaitych środków używanych przez społeczeństwo w celu przywoływania do porządku pewnych niesubordynowanych członków . Owe środki kontroli społecznej zmieniają się w zależności od sytuacji , inne bedą one w szkole,inne w zakładzie pracy , inne w gangu etc .

Ostatecznym i najstarszym środkiem kontroli jest przemoc fizyczna . Żadne państwo nie może istnieć bez policji , czy podobnej uzbrojonej siły . Co prawda przed zastosowaniem tak skrajnej siły mają miejsce ostrzeżenia i reprymendy , ale jeśli one nie skutkują , jeśli zostają zlekceważone , dochodzi do zastosowania przemocy .

Ponieważ stałe stosowanie przemocy byłoby niepraktyczne , oficjalne organa kontroli społecznej polegają głównie na oddziaływaniu faktu samej powszechnie znanej dostępności środków przemocy . Zmierzam do tego , że prawie wszyscy ludzie żyją w warunkach społecznych , w których jeśli zawiodą inne środki przymusu , może być przeciw nim oficjalnie zastosowana przemoc .

Zaraz po politycznych i prawnych formach kontroli powinno się umiejscowić presję ekonomiczną . Niewiele bowiem środków przymusu jest tak skutecznych jak te , które bezpośrednio zagrażają podstawom czyjegoś utrzymania bądź zyskowi .

 

Stosunek myślicieli do relacji jednoska - społeczeństwo.

Można tu wspomnieć o jednym z najsłynniejszych reprezentancie społecznej myśli burżuazyjnej , jakim był Locke . Jego doktryna polegała na głoszeniu naturalnej równości między ludźmi a zarazem poszukiwaniu naturalnego usprawiedliwienia dla istniejących podziałów . Genezę nierówności widział w fakcie wynalezienia pieniądza . Od tego momentu rozpoczęło się przywłaszczanie ziemi . W rezultacie wytworzyły się dwie warstwy ludzi : posiadający ziemie i niezależni oraz pozbawieni ziemi najemnicy .Doktryna Locke’a powstała by chronić prawo tych pierwszych do samozachowania , wolności i własności prywatnej .Jednostki łączą się dobrowolnie w drodze umowy społecznej w celu zorganizowania społeczeństwa obywatelskiego , w którym rząd jest ograniczony przez naturalne prawa obywateli .

Według Macphersona Locke operował jednocześnie koncepcją społeczeństwa , które składa się z równych istot i jednocześnie koncepcją społeczeństwa , składającego się z dwóch klas ludzi zróżnicowanych stopniem rozumności , a co z tym związane posiadaniem własności .Locke nie widział w tym jednak sprzeczności , wyjaśniając , że ludzie są naturalnie równi i jednakowo zdolni by zadbać o siebie , dlatego ci , którzy po wynalezieniu pieniądza pozostali w tyle co do posiadania własności , sami sobie są winni .

Autor „ Dwóch traktatów o rządzie ” wyjaśnił w ten sposób istniejące nierówności , usprawiedliwił podporządkowanie jednej części ludzkości innej części . Koncepcja ta wyrażała burżuazyjny postulat równości formalnej oraz nierówności pod względem uprawnień politycznych . Społeczeństwo obywatelskie Locke’a było społeczeństwem posiadaczy , gdyż pełnoprawnym członkiem tego społeczeństwa mógł zostać każdy posiadacz ziemski , który oświadczył wyraźnie swoją chęć . W przeciwieństwie do zgody milczącej , tylko zgoda wyraźna łączy jednostkę ze społeczeństwem na wieki . Udzielenie jej jest możliwe pod warunkiem posiadania majętności ziemskiej .

Warstwy pracujące tzw. servants ( służba domowa , pracownicy najemni ) także były członkami społeczeństwa , lecz nie pełnoprawnymi , bez prawa współdecydowania i oporu . Lud , to znaczy ogół posiadaczy , wybierał organy władzy , a jego udział w decydowaniu o sprawach państwowych uzależniony był od wkładu uiszczonego na rzecz państwa . Tu już nie urodzenie lecz majątek decydował o statusie społecznym jednostki .

Oczywiście z czasem wiele rzeczy się zmieniało ale w oświeceniowych czasach Locke’a była to myśl nowatorska .Jednostki o różnym statusie społecznym w obliczu prawa stawały na równorzędnych pozycjach . Jego kierunek pokazuje jednak , że czynnik ekonomiczny zawsze odgrywał wielką rolę w żuciu jednostki , a działanie w grupie przynosi wielkie korzyści .

Tam gdzie ludzie żyją i pracują w zwartych grupach , w których znają się i są związani ze sobą poczuciem lojalności , na rzeczywistego bądź potencjalnego ”odmieńca” oddziałowywują w sposób potężny , a zarazem subtelny . Posługują się mechanizmem perswazji , ośmieszenia , plotki i pogardy.

Można więc widzieć jednostkę , jako kogoś , kto znajduje się w centrum pewnego układu kół . Koła te , to pewnego rodzaju presje . Zewnętrzne koło mogłoby z powodzeniem wyobrażać system polityczno-prawny , zgodnie z którym jesteśmy obowiązani żyć . Jest to ten system , który bez naszej woli nakłada podatki , nakazuje przestrzegać wielu nakazów , zakazów etc. . Nie można jednak wiązać tego z niewolnictwem

W okresie Oświecenia działał Monteskiusz , określany jako ideolog kompromisu feudalno – mieszczańskiego . Podstawą ustroju społecznego według niego powinna być wartość prywatna . Nie popiera jednak niewolnictwa , a nawet wskazuje na zagrożenie jakie ze sobą niesie . W społeczeństwie wyróżnia dwie najbardziej znaczące klasy : burżuazję i szlachtę . Za uzasadnione uważa dążenie burżuazji , „ klasy prężnej i żywotnej ” ( Monteskiusz,1956. ) , do władzy . Udział w niej powinna mieć także szlachta . Monteskiusz nie kwestionował różnic klasowych , wskazywał jednak , że granice między nimi powinny być elastyczne tak , by możliwe było przejście z klasy do klasy . Mieszczaństwo powinno mieć nadzieję osiągnięcia szlachectwa , awansu społecznego dzięki dzielności i cnocie . Postuluje również , by szlachectwo nie było dziedziczone , gdyż powoduje to zepsucie . Interesy szlachty i burżuazji nie wykluczają się wzajemnie . Według Monteskiusza szlachta jest państwu potrzebna i powinna zachować swoje przywileje . Nie powinna jednak zajmować się handlem , gdyż to szkodziłoby mieszczaństwu . Te dwie klasy szczególnie przyczyniają się do rozwoju państwa i dlatego powinny zajmować znaczące miejsca w strukturze władzy . Podobnie jak Locke , Monteskiusz postuluje wprowadzenie cenzusu majątkowego . Lud posiadający uzyskałby wpływ na legislatywę , a najwyższe warstwy szlachty , burżuazji i biurokracji razem utworzyłyby Izbę wyższą . Doktryna Montekiusza należała do doktryn umiarkowanych , które krytykowały stosunki feudalne , lecz nie głosiły powszechnej równości i praw wyborczych . Reprezentowały mieszczaństwo , a w szczególności jego wyższą warstwę – burżuazję .

Kolejnym systemem kontroli , wywierającym presję na samotną postać stojącą w jego centrum jest system moralności , zwyczaju i obyczaju .

Niemoralność może zostać ukarana utratą pracy , ekscentryczność-utratą widoku na znalezienie nowej ; złe maniery –zakazem wstępu do grup , które respektują to , co uważają za dobre maniery .

 

„Człowiek jest z natury dobry i tylko na skutek urządzeń społecznych ludzie stają się źli”

Jan Jakub Rousseau Wychodzi z założenia , że istniejące społeczeństwo jest światem nierówności społecznej , ucisku jednych przez drugich , biednych przez bogatych . Nie jest to stan naturalny dla człowieka , gdyż jak twierdzi Rousseau ludzie są „ z natury tak samo między sobą równi , jak równe były zwierzęta w obrębie każdego gatunku (...) ” ( J.J.Rousseau ,1956,s.128. ) . Ówczesny „ świat pozorów “ autor „Rozprawy o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi ” przeciwstawia „ porządkowi natury ” , w którym „ nic nie jest sobie obce , wszystkie części są ze sobą solidarne w ramach całości ” ( B.Baczko,1964,s.338. ).Społeczeństwo wytworzyło ład pozorny , za którym kryje się nieład i konflikt interesów . Rousseau wskazuje , że idea ładu służy usankcjonowaniu nierówności społecznej , która jest źródłem zła . W przeciwieństwie do Hobbes’a Rousseau twierdzi , że „ człowiek jest z natury dobry i tylko na skutek urządzeń społecznych ludzie stają się źli ” ( B.Baczko,1964,s.340. ) , rozszerza się występek i krzywda społeczna . Rousseau diagnozuje i wydaje wyrok : „polityka , nierówność , przywilej i pieniądz występuje łącznie , splatają się ze sobą , wytwarzają zagmatwaną sieć stosunków , które rozsadzają wszelkie wspólnoty ludzkie i deprawują ludzi moralnie , nakładając na nich maski ” ( J.J.Rousseau,1956. ) . Dla Rousseau ideał społeczny , to naród republikański –całość moralna , w której obywatel uczestniczy z własnej woli i jest jej częścią . Zasadą takiej wspólnoty powinna być umowa społeczna i dobrowolne uczestnictwo . Zasady i prawa nowej wspólnoty muszą brać pod uwagę naturę ludzką i wpływ historii . Dlatego Rousseau mimo , że uważa , że własność prywatna deprawuje moralnie , nie postuluje jej likwidacji lecz ingerencję państwa w jej podział .

Cechy charakterystyczne idealnego ustroju społecznego Rousseau to : niewielkie różnice majątkowe , względna jedność poglądów religijno – społecznych oraz brak wewnętrznych podziałów na grupy interesów . Nowy ład powinien być oparty o prawa naturalnej wolności , niezależności i równości jednostek . Nie ma tu miejsca na rządzących i rządzonych , gdyż władzę sprawuje cały lud czyli ogół członków wspólnoty .Wszyscy członkowie państwa składają się na ciało polityczne , którego celem jest dobro własne . Każdy z obywateli posiada takie same uprawnienia , a głos każdego z nich taką samą ważność . Gospodarka państwa Rousseau opierałaby się na niezależnych i samowystarczalnych gospodarstwach tak , by stosunki między obywatelami nie opierały się na wymianie i pieniądzu . Koncepcje tego typu nie uzyskały oczywiście poparcia wyższych warstw mieszczaństwa , które dążyło do zmiany starego ustroju społecznego , w którym dojrzewały nowe , kapitalistyczne stosunki .

Oczywiście bardzo trudno byłoby stworzyć takie państwo , bo zawsze jakaś warstwa społeczeństwa byłaby niezadowolona . W każdym państwie musi istnieć także jakiś system przymusu , np.policja , czy wojsko .

Obok tych systemów przymusu , istnieją jeszcze inne mniej rozgałęzione kręgi kontroli . Np . wykonywany zawód nieuchronnie podporządkowuje jednostkę rozmaitym formom kontroli . Są to formalne działania kontrolne różnych komisji przyznających uprawnienia zawodowe , organizacji branżowych i związków zawodowych .

Pewien system kontroli stanowi także grupa ludzka , w której przebiega tzw. życie prywatne , tzn. krąg rodziny i przyjaciół .

Z tym właśnie kręgiem związane są najważniejsze więzi społeczne jednostki . Bowiem dezaprobata , pogarda w tej właśnie grupie bliskich ludzi ma daleko większy ciężar psychologiczny , niż te same reakcje napotykane gdziekolwiek indziej .

 

Stratyfikacja społeczna – koncepcje podziału społecznego.

Kolejnym ważnym tematem jest zapewne stratyfikacja społeczna . Oznacza to , że każde społeczeństwo ma pewien system rang . Pewne warstwy stoją wyżej , inne niżej .

Stratyfikacja społeczna , to uwarstwienie społeczne, koncepcja podziału społecznego, polegająca na jego rozpatrywaniu pod kątem istnienia warstw ( klas , stanów , grup społeczno – zawodowych ) różniących się między sobą pod względem np. dochodu , prestiżu , wieku , kwalifikacji , wykształcenia , pełnionych funkcji itd. Pozycja danej warstwy społecznej ( wyższa – niższa ) zależy od uznawanego w danym społeczeństwie systemu wartości .

Najważniejszym typem stratyfikacji we współczesnym społeczeństwie zachodnim jest układ klasowy . Przynależność do odpowiedniej klasy jest określana poprzez kryteria ekonomiczne . Pozycje społeczne więc nie są określone raz na zawsze , lecz wielu ludzi zmienia ją w toku życia na lepszą lub gorszą . Max Weber definiował klasę w kategoriach oczekiwań życiowych , jakie jednostka może racjonalnie żywić .

Różne klasy naszego społeczeństwa żyją w odmienny sposób .

Jeszcze innym podziałem jest niewątpliwie podział na warstwy społeczne tj . kategorie ludzi różniących się między sobą sposobem życia , wykształceniem , poziomem ogłady towarzyskiej .

Rodzaje podziałów na kategorie społeczne nie pokrywają się , gdyż np. człowiek rozporządzający dużym kapitałem pieniężnym może nie mieć wykształcenia ; szlachcic mógł być właścicielem ziemskim , a tym samym nie posiadać żadnego majątku .

 

 

Charakter i organizacja grup społecznych.

 

Uważam , że niezbędne w tym momencie jest omówienie funkcjonowania grup społecznych .

Ze względu na określony rodzaj stosunków społecznych łączących określonych ludzi , tworzą oni różnego rodzaju grupy społeczne .

Mogą być one różnej wielkości : od dwóch osób tworzących małżeństwo monogamiczne , do grup liczących wiele milionów członków . Grupy podstawowe to grupy bezpośredniego kontaktu , których członkowie znają się osobiście i spotykają między sobą , a w związku z tym oddziałowywują jedni na drugich .

Wielkie grupy to takie , których członkowie na ogół nie pozostają w bezpośredniej styczności , lecz wiąże ich jednakowy stosunek do pewnych spraw .

Grupy mogą mieć charakter : wspólnotowy ( dążenie do bycia razem , np.: grupa przyjaciół ) ; celowy ( zorientowany na wspólne osiągnięcie zamierzonych stanów rzeczy , np.: spółdzielnia ) ; spontaniczny ( niesformalizowany , np.: narzeczeństwo ) ; sformalizowany ( np.: małżeństwo ).

Wielkie grupy sformalizowane opierają się na określonym statucie organizacyjnym , tj. zespole norm , które określają kto ma być uznawany za członka danej grupy i kto jest upoważniony do dokonywania w jej imieniu czynności , które będą uważane za czynności dokonane przez całą grupę .

Statut organizacyjny grupy może więc wyznaczyć organ grupy , tzn. osobę , bądź zespół osób , które uzyskają upoważnienie do działań konwencjonalnych w imieniu grupy , tj. do dokonywania czynności przez te osoby , w imieniu całej grupy .

Taką właśnie grupę , której statut przewiduje wyznaczenie szeregu różnych organów grupy , nazywa się organizacją , np.: bank .

Podążając za koncepcją Emila Durkheima , który twierdził , że społeczeństwo jest zjawiskiem sui generis , tzn. że stajemy w obliczu pewnej zwartej rzeczywistości , która nie może być zredukowana ani przełożona na inne kategorie , możemy powiedzieć , że społeczeństwo staje przed nami , jako pewna obiektywna faktyczność . Jest jako coś czemu nie można zaprzeczyć i z czym trzeba się liczyć . Społeczeństwo jest w tym wypadku wobec nas czymś zewnętrznym , otacza nas , ogarnia ze wszystkich stron .

Jesteśmy w społeczeństwie umiejscowieni w określonych sektorach systemu społecznego . To umiejscowienie ściśle predeterminuje prawie wszystko co czynimy , od języka po etykietę , od wierzeń religijnych , które żywimy , po prawdopodobieństwo , że popełnimy samobójstwo . Nasze życzenia w sprawie miejsca społecznego nie są brane pod uwagę , a nasz intelektualny opór wobec tego , co społeczeństwo nam nakazuje , w najlepszym razie zdaj się na niewiele , bo najczęściej-na nic.

Społeczeństwo , jako obiektywny i zewnętrzny fakt , staje przed nami zwłaszcza w formie przymusu . Społeczeństwo nie tylko poprzedza jednostkę , ale także ją przetrwa . Jest ono więc pewnym bytem historycznym , który rozciąga się w czasie poza granice wszelkiej jednostkowej biografii .

Gdy rozważamy problem człowieka w społeczeństwie i bierzemy pod uwagę kontrolę społeczną , stratyfikację i grupy nasuwa nam się na myśl pojęcie jarzma społeczeństwa . Ale przecież większość z nas zdaje się łatwo owo jarzmo znosić . Dzieje się tak dlatego , iż my sami często pragniemy właśnie tego , czego oczekuje od nas społeczeństwo . Chcemy przestrzegać zasad , odgrywać role , które społeczeństwo nam przeznaczyło .

Teoria ról: Ch.Cooley’a i G.H.Mead’a.

Teoria ról jest prawie całkowicie amerykańskim tworem intelektualnym . Pewne jej zarodki wywodzą się od Williama Jamesa , jej bezpośredni twórcy to : Ch.Cooley i G.H.Mead. Rola , jaką ma odgrywać jednostka , może być zdefiniowana jako typowa odpowiedź na typowe oczekiwanie . Podstawową typologię określiło z góry społeczeństwo.

Rola dostarcza pewnego wzorca , zgodnie z którym jednostka ma działać w określonej sytuacji . Role w społeczeństwie , podobnie jak w teatrze , różnią się precyzją , z jaką wyznaczają dyrektywy dla aktorów .

Np. . role zawodowe : w roli śmieciarza kryje się dość luźny wzorzec , natomiast rola prawnika , czy lekarza jest dokładniej sprecyzowana . Role pociągają za sobą zarówno pewne działania , jak i uczucia oraz postawy odnoszące się do tych działań .

Każda rola ma swą wewnętrzną dyscyplinę-„regułę” . Rola formuje , kształtuje , modeluje zarówno działanie , jak działającego . Bowiem człowiek zazwyczaj staje się tym , kogo odgrywa .

Każda rola niesie ze sobą pewną tożsamość . Ale nowe tożsamości , które uważamy za nasze prawdziwe ja , również określiło społeczeństwo .

Znaczenie teorii ról możnaby zreasumować , stwierdzając , że z perspektywy socjologicznej tożsamość jest nadawana społecznie , potwierdzana i przekształcana społecznie . Nawet te role , które są daleko istotniejszą częścią tego , co nazywamy osobowością , niż te które związane są z konkretną działalnością . Przydzielone są w bardzo podobny sposób za pośrednictwem procesu społecznego .

Tożsamość , nie jest właściwie czymś „ danym ” , lecz jest nadawana w aktach społecznego rozpoznania . Stajemy się tacy , za jakich uznają nas inni . Nie oznacza to , że jednostka rodzi się bez jakichkolwiek właściwości , przenoszonych genetycznie w sposób niezależny od środowiska społecznego . Ale jednak być człowiekiem – to być za człowieka uznawanym .

Tożsamości są nadawane społecznie . Muszą one być społecznie potwierdzane i to dość regularnie . Nikt nie może zachować tożsamości sam przez siebie . Obraz własny może istnieć jedynie w kontekście społecznym , w którym inni gotowi są uznawać tę tożsamość . Gdy uznanie takie zostanie nagle cofnięte , zwykle niedługo po tym upada też obraz własny .

Człowiek tak bardzo przywyka do pewnych tożsamości , że nawet gdy zmienia się jego sytuacja społeczna , ma trudności ze sprostaniem nowym oczekiwaniom kierowanym pod jego adresem .

Odwołam się teraz do pojęcia „ dobór osób „ . A mianowicie : każda struktura społeczna dobiera te osoby , których potrzebuje do swego funkcjonowania i eliminuje w taki czy inny sposób osoby nieodpowiednie . Jeśli zaś nie ma żadnych odpowiednich osób muszą być one wynalezione , a raczej wyprodukowane zgodnie z określonymi wymogami .

W ten sposób , za pomocą mechanizmów socjalizacji i formowania społeczeństwa wytwarza się niezbędny do jego funkcjonowania personel .

Jednostka nabywa swój światopogląd w sposób społeczny , bardzo podobnie , jak nabywa swe role i tożsamości . Innymi słowy jej uczucia i samoświadomość są dla niej z góry zdefiniowane przez społeczeństwo .

Społeczeństwo właśnie dostarcza nam wartości , logiki , zasobów informacji , które składają się na naszą wiedzę .

Dokonano rozróżnienia grup odniesienia , do których jednostka należy i grup , ze względu na które orientuje swoje działanie . Grupa odniesienia w tym ostatnim znaczeniu , to zbiorowość , której opinie , przekonania i sposoby działania mają decydujące znaczenie dla kształtowania się nowych własnych przekonań i sposobów postępowania .

Grupa odniesienia dostarcza nam pewnego modelu , z którym możemy się ciągle porównywać . W szczególności dostarcza nam swoistego punktu widzenia na rzeczywistość społeczną , który będzie integralnym elementem nowego podporządkowania konkretnej grupie .

Kiedy więc dorosły człowiek wkracza w nowy kontekst społeczny lub do nowej grupy społecznej , społeczeństwo jest wówczas nie tylko czymś „ tam na zewnątrz ” w Durkheimowskim sensie , lecz jest także czymś „ tu wewnątrz ” .

I o dziwo większość zewnętrznych nacisków kontrolnych najczęściej skutecznie działa w społeczeństwie na większość ludzi .

Społeczeństwo kształtuje naszą tożsamość , struktury społeczeństwa stają się strukturami naszej własnej świadomości . Społeczeństwo zarówno nas przenika , jak i otacza ...

Widzimy ścisłą zależność pomiędzy istnieniem jednostki , a społeczeństwem . Nie ma chyba wątpliwości , co do tego , iż społeczeństwo wywiera jakiś swoistego rodzaju nacisk , „ presję ” na poszczególne jednostki , ale gdyby nie owe jednostki , społeczeństwo przecież w ogóle nie mogłoby istnieć .

Możemy spróbować odpowiedzieć na pytanie : w jakim sensie człowiek jest istotą społeczną ? W takim , iż : w początkowym okresie nie jest zdolny do samodzielnego życia ; normalny rozwój człowieka związany jest z przekazywaniem przez innych ludzi wiadomości i wzorów postępowania ; człowiek na ogół odczuwa potrzebę życia z innymi ludźmi , od których oczekuje pomocy , uznania i życzliwości ; wysoki poziom zaspokojenia potrzeb człowieka możliwy jest tylko w wyniku współdziałania , społecznego podziału pracy i zadań życiowych .

Zbiorowość , w obrębie której wytworzyły się przejawy życia społecznego nazwiemy społecznością . Mamy kilka rodzaii społeczności , np.: lokalną , regionalną , państwową , światową . O grupach społecznych była mowa już wcześniej . Należy jednak pamiętać , aby nie mylić ich z kategoriami społecznymi , które to możemy wyróżnić na podstawie kryteriów ekonomicznych , kulturowych , demograficznych itp. . Do grup należeć będą m.in. partie polityczne , czyli grupy zmierzające do uzyskania władzy w państwie , głównie przez obsadzenie najważniejszych stanowisk państwowych ludźmi , którzy realizowaliby program polityczny danej partii .

Partie spełniają dwie role : z jednej strony przekazują przez szeregowych członków pewne idee polityczne , wyznaczane przez przywódców partii , do szerokich mas społeczeństwa i nakłaniają do działań na rzecz realizacji tych idei ; z drugiej strony partie zbierają postulaty społeczne i polityczne członków społeczeństwa i na tej podstawie przywódcy partii formułują program działania .

Partie w swych działaniach kierują się rozmaitymi doktrynami i ideologiami politycznymi , mogą też przyjmować rozmaite nazwy : ruch , zgromadzenie , stronnictwo itp. Od partii należy odróżnić grupy nacisku , które to zmierzają do uzyskania konkretnych dla siebie rozstrzygnięć jakiegoś rodzaju spraw przez organy państwa .

Szczególną rolę w życiu społeczności spełniają związki zawodowe . Stwarzają one formy organizacyjne dla ochrony interesów pracowników w stosunku do pracodawców czy związków pracodawców oraz podejmują działania typowe dla grup nacisku .

We wszelkich społecznościach kształtuje się stopniowo określony ład społeczny . Są to określone sposoby zachowania się jednych członków społeczeństwa wobec społeczeństwa jako całości .

Taki ład społeczny , porządek i układne zachowywanie się społeczeństwa wobec siebie chciał przedstawić w swoim dość fantastycznym dziele T.Morus.

 

„Utopia”

 

 

Morus w swoim dziele „Utopia” opisał co według niego jest „jedynym, które może zupełnie słusznie nazywać się rzecząpospolitą” . Gospodarka Utopii opiera się na uspołecznionej produkcji, powszechnym obowiązku pracy i handlu zagranicznym . W wyniku takiego ustroju gospodarczego wytworzyło się społeczeństwo bezklasowe . Wszyscy ludzie są jednakowo równi i wolni . Istnieją owszem niewolnicy, lecz są nimi tylko przestępcy , którzy mają szansę stać się znowu obywatelami . Ludzie ci zajmują się polowaniem i rzeźnictwem . Pozostali obywatele zajmują się pracą przez sześć godzin dziennie . Przez dwa lata pracują na wsi produkując żywność dla siebie i obywateli mieszkających w mieście . Ci z kolei zajmują się pracą rzemieślniczą wytwarzając m.in. narzędzia gospodarskie i sprzęty domowe potrzebne na wsi . Każdy obywatel kształci się w zakresie uprawy ziemi i w wybranym rzemiośle . Morus tak charakteryzuje mieszkańców Utopii: “(...) to naród uprzejmy i wesoły , obrotny , lubiący wypoczynek , lecz gdy trzeba pracować dość wytrzymały na trudy fizyczne . Poza tym jednak nie są ich spragnieni , natomiast niestrudzeni są w pracy umysłowej” . Najmniejszą , podstawową jednostką społeczną i polityczną jest rodzina . Struktura społeczna i organizacja produkcji wymagają by była liczna i składała się z co najmniej dziesięciu dorosłych osób . Trzydzieści rodzin stanowiło zespół i co rocznie wybierało przewodniczącego – syfogranta w mieście, a filarcha na wsi . Dziesięciu syfograntów wybierało jednego członka rady miasta , która składała się z dwudziestu traniborów . Na jej czele stał książę , wybierany na całe życie spośród czterech kandydatów zgłoszonych przez ludność . Posłów , kapłanów , traniborów i księcia wybierało się spośród ludzi wykształconych. Każdy obywatel uczestniczył zatem pośrednio we władzy . Stworzenie przez Morusa państwa demokratycznego Utopii było przejawem jego krytycznego stosunku do panującego we współczesnych mu czasach absolutyzmu .To tylko bajka ale kto wie co by było gdyby rzeczywiście takie państwo powstało.Jest to raczej niemożliwe , gdyż zbyt wiele dzieli ludzi i często nie mogą się ze sobą zgodzić .

 

Koncepcja struktury społecznej Hobbes`a, w przeciwieństwie do Morusa, miała swoje źródła w przekonaniu, że tylko silna władza absolutna mogła zapewnić dalszy rozwój kapitalizmu. Filozofia Hobbes`a zwracała się przeciw feudalizmowi i reprezentowała interesy burżuazji angielskiej. Swoje rozważania autor “Lewiatana” opiera na prawach natury. Według niego podstawowym sposobem ustanowienia państwa jest umowa lub też ugoda społeczna. Zawierają ją ludzie w celu zapewnienia bezpieczeństwa i pokoju, których nie daje stan natury. Na czele państwa stoi suweren, który zobowiązany jest zapewnić obywatelom bezpieczeństwo za cenę przeniesienia przez nich części swoich praw naturalnych na suwerena. W odróżnieniu od stanu natury stan państwowy zabezpiecza zorganizowane życie ludzi, ład i porządek. Z drugiej strony to właśnie bezpieczny stan państwowy utrwala zróżnicowanie społeczne i dzieli ludzi na posiadających władzę i władzy pozbawionych, mimo, iż “(...) różnica między człowiekiem a człowiekiem nie jest tak znaczna, ażeby na tej podstawie jeden człowiek mógł mieć roszczenia do korzyści, do której inny nie mógłby mieć równego roszczenia”(Hobbes,1972,s.135.). Nierówności społeczne wg Hobbes`a nie mają naturalnego uzasadnienia są tworem sztucznym i powstałym w rezultacie ugody społecznej: “W stanie pierwotnym natury nie ma miejsca na pytanie, który człowiek jest lepszy, tam bowiem wszyscy ludzie są równi”(Hobbes,1972,s.136.). Konsekwencją tego jest dyrektywa, że “wchodząc w stan pokoju żaden człowiek nie powinien zachowywać dla siebie żadnego uprawnienia, którego nie chciałby zachować dla każdego innego człowieka”(Hobbes,1972,s.136.). Dotyczy to również suwerena, który powinien w jak największym stopniu przestrzegać praw natury, traktować na równi wszystkich obywateli i po równo świadczyć dobrodziejstw.

Ludzie pomagają sobie , współzawodniczą ze sobą , toczą też różne spory i walki . Współżycie ludzi należących do określonych kategorii i grup społecznych opiera się na przyjmowaniu wspólnych wartości oraz uznawaniu jednakowych norm postępowania . Często jednak bywa , iż ludzie składają deklaracje , że uznają określone wartości oraz normy postępowania jako obowiązujące , czy też domagają się ich uznania , a w rzeczywistości wcale się nimi nie kierują .

Człowiek często dokonuje oceny stanów rzeczy ( zdarzeń , czynów ludzkich itp. ) , które stwierdza lub które sobie wyobraża ; aprobując je lub dezaprobując .

Ten sam stan rzecz może być oceniany z różnych punktów widzenia , np. aprobowany , bo powoduje przyjemność , a jednocześnie dezaprobowany , ponieważ jest niebezpieczny dla zdrowia . Jeżeli oceniamy jakiś stan rzeczy z jednego tylko punktu widzenia , to mówi się wówczas o ocenie jednoaspektowej . Gdy oceniamy jakiś stan rzeczy z uwzględnieniem różnych punktów widzenia , to mamy doczynienia z tzw. oceną globalną .

Ocena preferencyjna , to taka , w której wyraźnie określamy co cenimy bardziej , a co mniej .

Trzeba niewątpliwie podkreślić , że zauważamy , iż ludzie żyjący w podobnych warunkach społecznych skłonni są na ogół oceniać w podobny sposób jakiś stan rzeczy.

Dla zagwarantowania wspomnianego już wcześniej ładu społecznego , niezbędne jest sprawowanie władzy , która kieruje życiem społecznym . Stosunek władzy polega n tym , iż pewne podmioty (poszczególni ludzie , organy państwa ) uzyskują faktyczną możliwość skutecznego kierowania innymi , czy to dlatego , że uzyskały do tego odpowiednie upoważnienia , czy też dlatego , że inni są od nich z jakichś względów faktycznie uzależnieni tzn. znajdują się w ich mocy .

Człowiekowi przysługują jednak określone prawa , z których każdy sprawujący władzę musi zdawać sobie sprawę i wiedzieć , że nie wolno ich naruszyć .

Na zakończenie pragnę podkreślić , iż ludzie żyjący w jakimś społeczeństwie mają zwykle w ramach tego społeczeństwa określoną pozycję , to znaczy , że ludzie z ich otoczenia odnoszą się do nich w określony sposób . Zarazem jednak oczekują od nich określonych zachowań zgodnych z omawianymi już rolami społecznymi .

Widzimy , że społeczeństwo i tworzące go jednostki są w bardzo ścisły sposób od siebie uzależnione . To społeczeństwo przecież wyznacza jednostce role , wywiera na nią pewną presję , ale z drugiej strony nie mogłoby bez owych jednostek istnieć...