Muzykoterapia to forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia
i rozwoju osobowości człowieka. Muzykoterapia - niekiedy traktowana jest jako dział psychoterapii, czasem artterapii. Jest to metodyczne, oparte na podstawach naukowych zastosowanie muzyki. Dźwięk i rytm służą stymulacji ekspresji. W muzykoterapii wartość posiada muzyka, techniki terapeutyczne oraz kontakt pacjent - terapeuta.

Muzykoterapia obejmuje dwie formy aktywności:

1. w sferze odbiorczej - muzykoterapia bierna

2. w sferze wykonawczej - muzykoterapia czynna. Dominują tu ekspresje dźwiękowe za pomocą instrumentów oraz z użyciem głosu pacjenta.

Odpowiednio dobrana muzyka ma pozytywny wpływ na emocje, procesy myślowe i psychomotorykę. Ma działanie aktywizujące lub osłabiające czynność mózgu w zależności od aktualnego stanu pacjenta.

Muzykoterapia może być stosowana w odniesieniu do wszelkich schorzeń psychicznych, psychosomatycznych i somatopsychicznych.

Wyniki wielu badań i eksperymentów wskazują, że muzyka jako zbiór symboli akustycznych i semantycznych jest specyficznie zorganizowanym zbiorem energii akustyczno-muzycznej.

Możliwość kształtowania psychiki ludzkiej za pośrednictwem muzyki zaobserwował już Pitagoras, autor tezy estetycznej równającej piękno
z ładem, harmonią świata zewnętrznego i doskonałością proporcji. Ład zewnętrzny, wyrażany przez muzykę, miał oddziaływać na tworzenie wewnętrznej harmonii człowieka, kształtować jego postawę moralną.

Głównym dążeniem terapii jest ujawnianie konfliktów tkwiących
w podświadomości, uświadamianie ich przez pacjenta, a następnie „oczyszczanie” go drogą zabiegów zmierzających do przebudowy osobowości. Muzyka ma pełnić rolę wzmacniającą przeżycia wyzwalające konflikty z podświadomości i rolę regulującą,, integrującą w procesie rekonstrukcji osobowości.

W Klinice Nerwic Instytutu Psychoneurologicznego w Warszawie prowadzi się muzykoterapię receptywną i aktywną, werbalizację oraz techniki komunikacji niewerbalnej. Terapia nastawiona jest na ujawnianie przyczyn zaburzeń nerwicowych, a także na usuwanie ich objawów. Muzyka jest pojmowana zarówno jako wzmocnienie przeżyć emocjonalnych, ale też jako bodziec wspierający procesy uczenia się.

W leczeniu nerwic oraz innych zaburzeń czynnościowych duży nacisk kładzie się na indywidualne podejście do chorego i stosowanie różnych metod psychoterapeutycznych. Muzykoterapia jest swoistą metodą psychoterapeutyczną. Wywiera wpływ leczniczy na pacjenta przez różne elementy i rodzaje muzyki, jak również przez zróżnicowane formy odbierania i uprawiania muzyki.

Muzykoterapię należy wykorzystywać w leczeniu zaburzeń psychicznych. Mogą one być pochodzenia nerwicowego lub też skutkiem chorób organicznych. Przede wszystkim należy ją stosować przy objawach anakastycznych, stanach lękowych i depresyjnych, nerwicowych, czynnościowych lub innego pochodzenia kurczów mięśni i naczyń,
w zaburzeniach psychosomatycznych. Dzięki muzykoterapii można przezwyciężać zaburzenia kontaktu.

Przyczyną powstawania nerwic są niezgodności pomiędzy wewnętrznymi i zewnętrznymi uwarunkowaniami systemowymi, które etiologicznie uważać należałoby za pierwotnie zaburzone stosunki między danymi osobnikami, a otoczeniem. Muzykoterapia w leczeniu nerwic oraz innych zaburzeń czynnościowych ma zadanie cząstkowe, wchodzące w skład ogólnego procesu psychoterapeutycznego. Można wyróżnić cztery aspekty muzykoterapii:

1. emocjonalna aktywizacja osobowości, której celem jest intensyfikacja walki z nerwicowymi nastawieniami i modelami zachowania sprowokowanymi w czasie rozmowy psychoterapeutycznej.

2. stymulacja gotowości i umiejętności interpersonalnej
w nawiązaniu kontaktu, jak również likwidowanie neurotycznych modeli zachowawczych, które tym celom stoją na drodze.

3. uzyskanie wpływu na zaburzenia psychowegetatywne oraz na utrzymujące się napięcie mięśniowe.

4. zlikwidowanie zaburzonych nerwicowych umiejętności przeżywania i odczuwania zadowolenia oraz odzyskanie lub rozwinięcie nowych obszarów zainteresowań, szczególnie natury estetycznej, w celu wszechstronnego wzbogacenia
i rozwoju osobowości.

Muzykoterapia jest szczególnie wskazana u takich pacjentów, którzy pod wpływem czynników środowiskowych cierpią na emocjonalną trudność wypowiadania się, nawiązywania kontaktu i swoją wadliwą postawę próbują racjonalnie rekompensować, nie dopuszczając do akceptowania swoich uczuć. Przeżycie muzyczne pod względem terapeutycznym podlega
w dużym stopniu wpływowi osobowości słuchacza. Cel terapeutyczny zmierza do wyzwalania reakcji emocjonalno-myślowych, jak też
i fizycznych. Muzyka instrumentalna dla celów leczniczych jest przydatniejsza od wokalnej, ponieważ oferuje bogatsze możliwości asocjacyjne, niż to może uczynić uzależniona od tekstu literackiego muzyka wokalna. Utwory powinny mieć jednolity charakter emocjonalny, ponieważ pozycje o wyraźnie występujących kontrastach napięciowych dla tych celów się nie nadają.

Muzykoterapię możemy podzielić na indywidualną i grupową.

Muzykoterapia indywidualna jest to leczenie muzyką osobno każdego pacjenta przez dłuższy lub krótszy okres czasu. Może intensyfikować działanie psychoterapeutycznej rozmowy indywidualnej i jest wtedy dodatkową metodą w obrębie aplikowanego systemu leczniczego. Rozróżniamy dwa metodyczne warianty:

- komunikatywną muzykoterapię indywidualną, która ma na celu rozwinięcie skutecznego stosunku terapeuta-pacjent i wskazana jest w stosunku do chorych o ciężkich zahamowaniach

- reaktywną muzykoterapię indywidualną, która przez krótkotrwałą afektywną reakcję powinna spowodować starcie się z indywidualną nerwicową sytuacją konfliktową, jeśli rozwiązanie patogenetycznie istotnego czynnika podlega stagnacji, spowodowanej wymijającym zachowaniem się pacjenta.

Indywidualna muzykoterapia ukierunkowana charakteryzuje się ambitnym celem leczniczym, jest ograniczona w czasie, dostosowana do swoistej sytuacji leczniczej każdego pacjenta w postępowaniu leczniczym. Ukierunkowaną muzykoterapię indywidualną można określić jako stawiającą sobie ważny cel pod względem efektu terapeutycznego w okresie czasowo ograniczonym i w sytuacji swoistej, wymagającej leczenia indywidualnego każdego pacjenta, a odbywającego się w ramach zespołu, jaki stanowi
w równym stopniu zakład leczniczy, personel i społeczność chorych.

Muzykoterapia nieukierunkowana jest względnie samodzielną formą terapeutyczną, a stosunek do sytuacji partnerstwa tylko pośredni. W tej formie muzykoterapii celem jest emocjonalna aktywizacja pacjenta
w sensie orientowania go na wywołanie sprzeczki z własnymi nerwicowymi sposobami zachowania. Umożliwia pośrednią konfrontację osobowości nerwicowej z jej patogennie konfliktowymi obszarami – jest to recypowanie muzyki.

Aby muzykoterapia grupowa w sensie psychoterapeutycznym mogła być skuteczna, konieczne staje się organizowanie działania w taki sposób, aby każdy członek grupy w czasie leczenia mógł zdobyć umiejętności porozumiewania się z pozostałymi pacjentami. Najważniejszą metodą muzykoterapii, prowadzonej w zespole jest leczenie śpiewem. Śpiew umożliwia bezpośrednie porozumiewanie się w płaszczyźnie społecznej
i somatyczne przeżywanie napięcia oraz rozluźnienia. Muzykoterapia grupowa ma znaczenie dla terapii zajęciowej, jako kulturalno-rekreacyjna metoda lecznicza w psychozach.

W psychoterapii mogą brać udział grupy homogeniczne
i heterogeniczne. Jako homogeniczne rozumiemy grupy, w których dobiera się uczestników pod względem jednolitych, jednakowych objawów i danych, odnoszących się do płci, wieku, stanu rodzinnego itp. Grupy heterogeniczne z takiego doboru uczestników rezygnują, są one zróżnicowane. Jednak przeważająca liczba pacjentów o jednakowych obrazach chorobowych
i takich samych objawach działa hamująco na dynamiczny rozwój grupy. Szczególnie szkodliwa jest większa liczba osobowości kwerulantnych
i histerycznych, przeciwstawiających się terapeutycznie skutecznej integracji. W tym przypadku tworzy się masywny opór przeciwko terapii. Im bardziej emocjonalnie zróżnicowane będą osobowości poszczególnych pacjentów, tym intensywniej i terapeutycznie skuteczniej rozwinie się dynamika grupy.

Grupowa terapia jest szczególnie wskazana u pacjentach
o następujących modelach zachowania i objawach:

· w fobiach,

· u osobowości anakastycznych i depresyjnych,

· w zahamowaniach i zmniejszonej zdolności kontaktowania różnego pochodzenia,

· w zredukowanej umiejętności przeżywania u osobowości przewrażliwionych i egocentrycznych,

· u łatwo wpadających w stany lękowe,

· w czynnościowo uwarunkowanych zaburzeniach snu i wszystkich innych czynnościowo uwarunkowanych objawach organicznych.

Aktualnie zaznacza się rozwój muzykoterapii przebiegający dwoma niezależnymi od siebie i zróżnicowanymi kierunkami. Pierwszy to „szkoła amerykańska” – empiryczno-kliniczna, ograniczająca się do opisów zaobserwowanych działań przy stosowaniu muzyki różnych stylów, do jazzu i nowoczesnej muzyki popularno-rozrywkowej włącznie. Muzykoterapię według szkoły amerykańskiej określa się jako „psychoterapeutyczną metodę pomocniczą.

„Szkoła szwedzka” sądzi, że należy zapewnić muzykoterapii funkcję centralną podczas leczenia.

Bibliografia:

1. T. Natanson „Wstęp do muzykoterapii”

2. Ch. Schwabe „Leczenie muzyką chorych z nerwicami i zaburzeniami czynnościowymi”

3. Galińska Elżbieta - "Kierunki rozwojowe w polskiej muzykoterapii"

4. Galińska Elżbieta - "Muzykoterapia jako jedna z form terapii poprzez sztukę"

5. K. Lewandowska „Muzykoterapia dziecięca”