Czym jest przywiązanie? Jak powstaje? Jakie ma znaczenie? Świadomość tych zagadnień wydaje się niezwykle istotna dla rodziców pragnących, by ich dziecko wychowywało się w poczuciu bezpieczeństwa.

Obecnie uważa się, że przywiązanie zaczyna kształtować się już w okresie prenatalnym, kiedy dziecko, będąc w łonie matki, słyszy jej bicie serca i głos. Niezwykle istotne są także uczucia macierzyńskie, które łączą w sobie biologię i doświadczenie. Niektórzy psychologowie uważają, że szczególne znaczenie ma tu bezpośredni kontakt fizyczny, stąd upowszechnił się zwyczaj kładzenia dziecka na brzuchu matki tuż po porodzie i przebywanie razem z dzieckiem w ciągu pierwszych dni po urodzeniu. Inni naukowcy dużą wagę przywiązują do pierwszego kontaktu wzrokowego jako jednego z istotnych determinantów przywiązania. Nie jest to jednak wymierne u wszystkich matek. Udowodniono bowiem, iż te matki, które rodziły przez cesarskie cięcie, równie silnie przywiązują się do dzieci.

Noworodek odruchowo szuka zapachu i głosu matki. Niemowlę wodzi za nią oczami, płacze, starając się ją zatrzymać przy sobie. Około 6 tygodnia życia dziecko znajdujące się w przyjaznych warunkach zaczyna się uśmiechać, gdy czuje zadowolenie. Wzrusza tym otoczenie, zwraca na siebie uwagę, wzbudzając - jakże potrzebne w tym okresie - opiekuńcze uczucia.

W 30 tygodniu wraz z rozwojem nerwu wzrokowego dziecko zaczyna rozpoznawać twarze ludzkie, co też warunkuje przywiązanie. Niemowlę najpierw zapamiętuje matkę, gdyż stwarza ona łatwo przewidywalne sytuacje, stając się punktem odniesienia do różnicowania innych twarzy.

Pierwsze oznaki przywiązania pojawiają się zwykle około 6-8 miesiąca życia, wiąże się to ściśle ze sferą rozwoju emocjonalnego, usprawnieniem pamięci i innych funkcji poznawczych. Dominującym uczuciem w tym okresie staje się lęk i nieufność wobec obcych. Dziecko głośnym płaczem protestuje, kiedy matka chce je na chwilę opuścić. Okres ten nazwano wiekiem nieśmiałości, ponieważ dziecko płacze na widok obcych osób, szukając intensywnie matki. W wieku 8 miesięcy większość dzieci potrafi już raczkować, pozwala im to samodzielnie znaleźć się w pobliżu matki.

Warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka w tym czasie jest odpowiednie zachowanie matki, która powinna reagować na wszystkie potrzeby dziecka, podporządkowując im swoje. Dziecko obdarzone uwagą matki staje się ufne, śmiałe a świat wydaje mu się przyjazny.

Zauważono również, że dzieci mające dobry kontakt z ojcem, są bardziej odważne wobec obcych.

W miarę, jak dziecko staje się starsze, około 1 roku życia szuka bardziej konkretnego zbliżenia do matki, częściej chce się do niej przytulać, bowiem czuje się pewnie w jej obecności. To poczucie bezpieczeństwa sprawia, że dzieci odchodzą dalej, więcej się same bawią, osiągając większą samodzielność. Jeśli natomiast dziecko nie ma przekonania, że w razie potrzeby zawsze może liczyć na swoich rodziców, staje się jeszcze bardziej od nich zależne i niepewne. Obojętni, chłodni rodzice nie pozwalają dziecku na przywiązanie się do nich, stąd traci ono poczucie bezpieczeństwa i boi się być samodzielne.

Po 18 miesiącu życia zaczyna się właściwe uniezależnianie się dziecka budowane na bazie zaufania do rodziców. Dziecko ma już pewność, że matka istnieje nawet, gdy jej nie ma w domu, wie, że zawsze wraca. W tym wieku dzieci osiągają też niezależność motoryczną, częściej się oddalają, tracąc matkę z oczu, lecz co jakiś czas sprawdzają, czy jeszcze jest obok. Dziecko pewne uczuć matki, zaczyna się jej sprzeciwiać, wyrażać śmielej swoją wolę, narażając się nawet na jej gniew, z czego wynikają częste konflikty w domu. Dwulatek nie zdaje sobie jeszcze sprawy, że to, co robi może być dla niego niebezpieczne, że przeszkadza innym, a jednocześnie boi się skutków swojego zachowania. W nocy budzi się i sprawdza, czy mama nie odeszła po całodziennych sporach sprowokowanych jego nieposłuszeństwem. Jednak właśnie to dzięki jej bezwarunkowej miłości odważa się na samodzielne odkrywanie świata, choćby wbrew jej woli.

Niektóre dzieci przywiązują się w tym czasie do swojej ulubionej zabawki, która pozwala im przetrwać rozłąkę z matką i łatwiej zasnąć, pomaga też w momentach smutku. Nie oznacza to, że dziecku czegoś brakuje, lecz wyraża wrodzoną potrzebę dziecka przywiązywania się do czegoś.

Faza rozdzielanie się dziecka z matką trwa do około 5 roku życia .W tym czasie dobrze jest pozwolić dziecku na stopniowe oddzielanie się od rodziców, by potem mogło i chciało przebywać w środowisku rówieśniczym poza domem nawet do paru godzin dziennie. Gdy dziecko jest zbyt podporządkowane rodzicom, nie potrafi przejawiać inicjatywy, staje się bierne. Z drugiej strony dziecko dominujące tyranizuje otoczenie i ma poczucie, że wszystko musi zdobywać siłą, nie potrafi pójść na kompromis. Dla budowania prawidłowych relacji w rodzinie najlepiej jest, aby dziecko było jej równoprawnym członkiem, otwartym na potrzeby innych, ale umiejącym ujawniać także swoje preferencje.

Reasumując, przywiązanie to nie tylko obcowanie ze sobą, lecz przede wszystkim intensywny kontakt uczuciowy. Chociaż dziecko może przywiązać się do kilku osób, to zawsze jedną z nich kocha najmocniej. W pewnych rodzinach osobą tą może być ojciec, nawet jeśli poświęca dziecku mniej czasu niż matka. Nie chodzi tu bowiem o ilość, ale o jakość relacji, o umiejętność wczucia się w dziecko - empatię. Ono samo najlepiej czuje dla kogo jest naprawdę ważne i tę osobę wyraźnie preferuje.

W większości rodzin dzieckiem opiekuje się tylko matka. Nie jest to najlepsze rozwiązanie ani dla dziecka, ani dla niej samej; często przytłacza ją ciężar odpowiedzialności. W takiej sytuacji niezbyt długie rozłąki dziecka z matką przynoszą obopólne korzyści. Dziecko tęskni za matką, tworząc świadomą więź uczuciową. Ona natomiast ma lepszy kontakt z dzieckiem, ciesząc się z faktu bycia matką.

Literatura:

R.Cohnstamm „Praktyczna psychologia dziecka”

„Psychologia dziecka” pod. red. Wast, Miller

M. Kościelska „Trudne macierzyństwo”