Resocjalizacja oznacza specyficzne oddziaływania wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia. W procesie resocjalizacji są stosowane metody resocjalizacyjne, które ze względu na środki jakimi dysponuje wychowawca można podzielić na:

osobiste walory własne lub innych;

sytuacje społeczne;

grupy formalne i nieformalne;

elementy kultury.

Kultura to wzory zachowań i wytwory przyswajane przez ludzi w toku ich rozwoju społecznego. Wzory zachowań obejmują między innymi podstawowe trzy zakresy aktywności życiowej jednostki: naukę, pracę i rekreację. Wśród wytworów znajdują się między innymi takie zbiorowości i instytucje społeczne, które wywierają wpływ na zachowanie się człowieka w wymienionych zakresach jego aktywności, a więc szkoła, zakład pracy i instytucje rekreacyjne. Kultura to bogaty zbiór środków, które możemy wykorzystać w procesie resocjalizacji.

Rekreacja jest jedną z trzech głównych sfer aktywności życiowej człowieka, może stanowić ważny środek resocjalizacji. Pojęcie rekreacja Ryszrd Wroczyński określa jako ... „wszelką aktywność, która nie jest świadomie podejmowana dla korzyści, która zwykle występuje w czasie wolnym, która daje ujście fizycznej, umysłowej lub twórczej energii człowieka i której się on oddaje pod wpływem wewnętrznej potrzeby, a nie zewnętrznego przymusu.”. Czas wolny dzieci i młodzieży nie może być spędzany dowolnie. Musi on podlegać wymogom wychowawczym kontroli i interwencji dorosłych w normach ogólnych.

Wychowankowi należy pozostawić swobodę w zakresie szczegółowych treści i sposobu spędzania wolnego czasu. Dowolność spędzania wolnego czasu ogranicza się do wypoczynku, rozrywki i zaspokajania zainteresowań.. W zakładach wychowawczych winna obowiązywać ważna reguła metodyczna tj. możliwość wyboru zajęć rekreacyjnych przez wychowanka . Mają to być różnorodne formy zajęć, aby wychowanek mógł znaleźć coś szczególnie go interesującego. Najczęściej jest możliwość uczestniczenia w 2-3 rodzajach zajęć i to odbywanych przez całą grupę w określonym czasie, jednostka nie ma możliwości wyboru. Jak podaje Wroczyński jest ważne, aby każdy wychowanek miał do swojej dyspozycji co najmniej następujące kategorie spędzania wolnego czasu:

1/sport oraz zabawy i gry ruchowe;

2/ turystyka(wycieczki, biwaki, rajdy, itp.,)

3/ udział w imprezach artystycznych

4/ środki masowej komunikacji,

5/amatorstwo artystyczne i zajęcia techniczne,

6/aktywność towarzyska oraz indywidualne formy aktywności.

Rekreacja jako środek resocjalizacji musi wywierać pozytywny na podopiecznych, musi spełniać dwa podstawowe warunki:

1/ powinna być atrakcyjna ma być źródłem satysfakcji:

2/ zaspokajać potrzebę zabawy.

Szczególnie ważnym środkiem resocjalizacyjnym punktem wyjścia w procesie resocjalizacji może być sport, cieszący się dużym zainteresowaniem wychowanków. Dobrze zorganizowane zajęcia sportowe mają szereg walorów resocjalizacyjnych, m.in. rozładowują napięcie psychoruchowe; redukują lęk, wzmacniają mechanizmy kontroli, co pozwala podopiecznemu lepiej przewidzieć konsekwencje swoich czynów; przyczyniają się do wzrostu uspołecznienia przez zdobywanie indywidualnych i zespołowych sukcesów.

Główne cele zawarte w programach resocjalizacji przez sport winny zakładać wszechstronny, harmonijny rozwój osobowości wychowanka. Ruch jako środek wychowawczy pobudza dynamikę rozwojową, kształtuje osobowość. Poprzez rozszerzanie form i czynności ruchowych oraz nabieranie wprawy, wychowanek lepiej adoptuje się do życia, zdobywa więcej wiary we swoje możliwości, pokonuje obawy i wewnętrzne opory, cieszy się osiągnięciami. W kontaktach z rówieśnikami uczy się oceniać własne siły, przystosowywać do życia społecznego.

Wyżycie się ruchowe przynosi emocje i radość. Rola sportu jako czynnika wychowawczego jest duża, zważywszy, że tryb życia dzieci i młodzieży jest zły, a poziom świadomości niewystarczający. Na styl życia składają się zachowania: prozdrowotne/ aktywność ruchowa, prawidłowe żywienie, właściwe proporcje czasu pracy i wypoczynki, higiena osobista i otoczenia, warunki bezpieczeństwa/ i antyzdrowotne/ nieregularny tryb życia, uzależnienia/.

Utrata autorytetów rodziców, nauczycieli jest sprzyjającym warunkiem wykolejenia się głównie jednostek wpływowych i słabych. Ujemne zjawiska są bardziej atrakcyjne dla dorastającej młodzieży od zakazów i nakazów. Na zmianę tego stanu rzeczy, ze względu na specyfikę zajęć i możliwości ma wychowanie fizyczne. Główną role odgrywa nauczyciel i wychowawca. Na autorytet wychowawcy prowadzącego zajęcia sportowe wie czynników. Ważna jest osobowość nauczyciela, która pozwala na podniesienie prestiżu przedmiotu, ważne jest w jaki sposób oddziałuje na młodzież i z jakich środków i form korzysta w swojej pracy.

Wychowawca prowadzący zajęcia z młodzieżą niedostosowaną społecznie ma ogromny wpływ na wychowanków, sprzyja temu bezpośrednie kontaktowanie się, poznanie wychowanka, właściwy klimat zajęć, wspólne wykonywanie ćwiczeń. Bardzo ważna sprawa to pozytywna postawa do życia, opanowanie w sytuacjach trudnych, zamiłowanie do porządku, dbałość o czystość sali i higienę osobistą dzieci oraz estetyczny wygląd. Dobra atmosfera wokół wychowania fizycznego może mieć ogromny wpływ na kształtowanie właściwego klimatu pedagogicznego, a co i za tym idzie na osiągnięcia wychowawcze.

Współdziałanie z wychowankiem zależy w dużej mierze od wiadomości wychowanka o celach wychowania fizycznego i sportu. Na wiedzę wychowanka winny składać się wiadomości: o organizmie ludzkim i jego potrzebach, higienie ogólnej i osobistej, żywienia i dietetyki. Ważną sprawą jest zapoznanie wychowanków z różnymi formami aktywności ruchowej, regulaminami imprez sportowych .Wychowawca powinien zaprezentować postawę uczestnika zawodów, a także obecnie bardzo ważną postawę prawdziwego kibica.

Pobyt w placówce wychowawczej to odpowiedni rozkład dnia , zachowanie proporcji między pracą fizyczną a umysłową, wdrażanie do racjonalnego wypoczynku i rytmu pracy, dostarczanie wiedzy o zdrowiu oraz kształtowanie nawyków zdrowotnych. Wynik w sporcie to nie tylko rezultat pracy mięśni, to udział świadomości , sprawności umysłowej i twórczego myślenia. Nauczyciel wychowania fizycznego to nauczyciel zdrowia w sensie fizycznym i psychicznym.

Wychowanie fizyczne winno uczyć kultury czynnego wypoczynku, umiejętność ta działa profilaktycznie również na zaburzenia psychiczne. Niezbędne dla zdrowia psychicznego cechy wyrabiane przez wychowanie fizyczne to: odporność psychiczna, umiejętność ponoszenia klęsk, niepowodzeń. Wychowanie fizyczne jest powiązane z innymi zajęciami prowadzonymi w grupie, zatem wychowawca prowadzący zajęcia sportowe powinien troszczyć się o poprawne wysławianie się wychowanków, o wzbogacanie ich słownictwa oraz naśladowanie pozytywnych bohaterów przeczytanych lektur. Zajęcia wychowania fizycznego powinny uczyć sztuki życia i zasad skutecznego działania.

O powodzeniu działań człowieka i o nim samym decyduje zarówno zdrowe sprawne ciało, jak też wiedza i umiejętność dostosowania się do przyrodniczych i społecznych praw życia. Ćwiczenia ruchowe trzeba uprawiać przez całe życie. Ten nawyk i zrozumienie jego sensu powinno się wpajać wychowankom. Musi on iść w parze z pewną świadomą dyscypliną, umiejętnością czynnego wypoczynku i relaksu. Zajęcia sportowe powinny uczyć, że między trybem życia, zachowaniem właściwej, wyprostowanej i jednocześnie rozluźnionej wyprostowanej postawy fizycznej , prawidłowym oddechem a zdrowiem fizycznym i psychicznym istnieją ścisłe zależności. Człowiek może opanować niepożądane emocje przez różnego typu ćwiczenia oddechowe, relaksujące.

Wychowankowie muszą się przekonać, że ważna jest nie tylko obserwacja i kontrola swojego otoczenia, ale i samego siebie. Umiejętność samoobserwacji i samokontroli jest koniecznym elementem współżycia z innymi ludźmi, warunkiem obiektywizmu w myśleniu, działaniu i postawie moralnej.

Sport ma na celu nie tylko utrzymanie zdrowia, udoskonalanie rozwoju fizycznego i sprawności ruchowej, lecz też sprzyjać rozwojowi psychiki ćwiczących. Wychowanie fizyczne w resocjalizacji ma znaczenie w rozwoju fizycznym, psychicznym, umysłowym społecznym i estetycznym.

Uprawianie sportu jednostce niedostosowanej społecznie, dostarcza wielu pozytywnych przeżyć, związanych z dobrym samopoczuciem spowodowanym:

a/ wzmożone tempo dynamiki ustrojowej;

b/ wrażenia natury intelektualnej i estetycznej, jakie daje kontakt człowieka z przyrodą;

c/ przeżyciami emocjonalnymi wynikające ze współżycia, współdziałania i współzawodnictwa;

d/ poczuciem bezpieczeństwa i bezpośredniości zadania; e/ świadomość własnej mocy i zaradności;

f/ jasno zarysowane cele działania.

Wychowanie fizyczne w resocjalizacji jest traktowane jako program, a korzyści płynące z niego, to przygotowanie młodego człowieka do współżycia, współdziałania i wypełniania zadań stojących przed społecznością grupową. W większości placówek zajęcia odbywają się w grupie, dlatego dla jednostki niedostosowanej społecznie jest ważna akceptacja przez grupę i przebywanie w grupie.

Podstawowym warunkiem wartości resocjalizacyjnych zajęć sportowych i rekreacyjnych powinien być śmiech, zabawa, bogactwo doznań zmysłowych, takich jak barwa, dźwięk, doznania lewiacyjne związane z unoszeniem ciała w przestrzeni. Ważnym elementem zajęć powinno być eliminowanie z psychiki wychowanka poczucia niemożności i słabości, sprzyjają temu ćwiczenia z nauczycielem i rówieśnikami. Wychowanek współdziałając w grupie nabiera zdolności do podejmowania decyzji, skupiania uwagi na tym co robi, szczególny walor w tym względzie mają gry zespołowe. Oprócz wychowania fizycznego na resocjalizację dzieci i młodzieży ma wpływ rekreacja fizyczna, czyli sport uprawiany spontanicznie.

Wśród osób biorących udział w rekreacji rodzi się więź społeczna, występuje wspólna świadomość jaką jest sprawność fizyczna, wzajemne zainteresowania, kształtują się wzajemne stosunki emocjonalne oparte na uczuciu konkurencyjności lub solidarności. Rekreacja fizyczna jako zorganizowany system zachowań jest czynnikiem grupotwórczym.

Turystyka daje młodzieży niedostosowanej społecznie ze skłonnościami do ucieczek i zakazanych podróży wiele korzyści, zaspakajanie potrzeby nowych wrażeń Uprawianie turystyki/ piesze, rowerowej, wodnej to nie tylko walory poznawcze, rekreacyjne a także dostosowanie się do reguł postępowania i zachowania.

Bibliografia:

1.Dobrzeniecki Józef Kultura fizyczna i jej uwarunkowania w resocjalizacji więźniów