WSTĘP

W czasach, gdy coraz większą rolę w życiu każdego człowieka odgrywają środki masowego przekazu – radio, telewizja a zwłaszcza komputery, a światem rządzi pieniądz często zapominamy o własnych zainteresowaniach, które pełnią szczególną rolę w życiu każdego człowieka. Nikt z nas nie zdaje sobie sprawy z tego jak ważne i potrzebne są o każdemu z nas i co możemy osiągnąć pogłębiając je i pielęgnując. Brak świadomości, że dzięki nim rozwijamy się spełniamy nasze ukryte marzenia a także zapominamy przy nich o tym co boli, rani i wyprowadza nas z równowagi często doprowadza do sytuacji w której zapominamy o nich odkładając na przyszłość, która może nigdy nie nastąpić. A przecież nawet najmniejsze zainteresowanie czy to związane z ulubioną muzyką, sportem czy też kolekcjonerstwem potocznie nazywany zbieractwem może dostarczyć każdemu z nas wiele radości i przyjemności połączonych z relaksem i wypoczynkiem. Czasem mogą być one związane z naszym życiem zawodowym i pracą jaką wykonujemy na co dzień co w sumie daje cudowne efekty bo chyba nie ma nić wspanialszego i przyjemniejszego niż wykonywanie pracy związanej z własnymi zainteresowaniami. Z pewnością także zdobywanie nowych doświadczeń oraz poszerzanie własnej wiedzy wnosi do naszego życia pewne wartości i umiejętności, które mogą służyć nie tylko nam ale i wielu ludziom otaczającym nas dookoła

Praca moja jest próbą szerszego spojrzenia na zainteresowania jako na jeden z podstawowych celów życia człowieka, a konkretnie na efektywność rozwijania zainteresowań zarówno w edukacji jak i w dalszym życiu wielu ludzi.

Pisząc tą pracę analizowałam wyniki i wyciągałam wnioski kierując się definicjami zamieszczonymi w literaturze. Niniejsze opracowanie składa się z trzech głównych części.

Pierwsza obejmuje teoretyczne podstawy badanego problemu. Charakteryzuję w niej zainteresowania, rodzaje zainteresowań oraz ich wpływ na rozwój i życie człowieka, a także czynniki wpływające na rozwój i kształtowanie zainteresowań. Także tutaj podjęłam próbę krótkiej charakterystyki własnych zainteresowań, które odgrywają ważną rolę zarówno dla mnie jak i pozostałych domowników.

Druga część obejmuje podstawy metodologiczne pracy oraz charakterystykę badanego środowiska. Moje badania ukierunkowałam w dwie strony. Z jednej na ogólny problem zainteresowań ich ogólną charakterystykę oraz znajomość i samoocenę dotyczącą ankietowanych . Z drugiej strony natomiast skierowaną w stronę moich własnych zainteresowań w celu określenia jaki procent badanego środowiska posiada podobne zainteresowania i jaki jest ich stosunek do hobby jakie sobie wybrali.

W trzeciej części, postaram się przedstawić i krótko omówić wyniki przeprowadzonych badań oraz wyciągnąć pewne wnioski zarówno ogólne dotyczące ogólnego problemu zainteresowań jak i dla siebie , które mogą być pomocne i przydatne w kontynuacji i kształtowaniu własnych zainteresowań.

 

1. ROLA ZAINTERESOWAŃ W ROZWOJU JEDNOSTKI

 

1.1 POJECIE I DEFINICJA ZAINTERESOWAŃ

Rozwijanie i poszerzanie zainteresowań to jeden z czynników umysłowego wychowania człowieka oraz rozwoju jego osobowości. Zależny jest od wielu wzajemnie powiązanych czynników. Czym są zainteresowania? Jakie są ich źródła czy zainteresowania są cechą charakteru, czy też wypływają z doświadczenia? Czy zainteresowania stanowią niezbędny warunek zadowolenia wykonywanych czynności? Jak wykryć i ocenić prawdziwa wartość wyrażanych lub okazywanych zainteresowań? To jedne z niewielu pytań, na które już od dawna próbowali odpowiedzieć przedstawiciele różnych dyscyplin naukowych. Pojęcia tego używali w swoich dziełach tacy filozofowie i pedagodzy jak J.A.Komeński czy J.Locke. Znaczenie zainteresowań w procesie kształcenia eksponował J.J.Rousseau stwierdzając „stosunek skutków do przyczyn , w którym nie widzimy związku , rozkosze i męki , o których nie mamy żadnego pojęcia , potrzeby których nie odczuwamy nigdy , nie istnieją dla nas, nie możliwe jest zachęcić nas przez nie do uczynienia czegokolwiek, co się z nami wiąże i od nich zależy”[1]

Na role i sens zainteresowań w życiu człowieka zwracał uwagę również J. Kant. Jego poglądy zainspirowały z kolei jego ucznia J.F. Herberta, uważanego za twórcę naukowej pedagogiki.

Znaczenie zainteresowań dla rozbudzenia i podtrzymania wysiłku młodzieży dla ugruntowania zasad kształcenia podkreślał J. Dewey. Spożytkowanie skłonności, które wyrażają się w zainteresowaniach, E. Claparede uznał za główny cel pedagogiki. „ Jest tak dlatego-stwierdziłautor-że organizm działa zawsze w kierunku który go najbardziej interesuje”[2]

Termin zainteresowania wyraz „... stosunek wzajemnych odpowiedzialności między przedmiotem i podmiotem. Sam przez się nigdy przedmiot nie jest interesujący.

Zainteresowanie[...] to potrzeba podmiotu, który dąży do jej zaspokojenia”[3].

Z kolei B. Nawroczyński w zainteresowaniach dostrzega symptomy potrzeb kulturalnych, potrzeb uronionych przez kulturę. Autor zwraca uwagę , że „pobudka do uczenia się musi tkwić w uczącej się jednostce. Nazywamy ją zainteresowaniem”[4] Współcześnie według Wincentego Okonia”Zainteresowania uważa się za wyuczony składnik zachowania, nabywany w toku orientacyjno-badawczej aktywności dziecka, toteż nacisk kładzie się na kształtowanie zainteresowań”[5]

Jedni autorzy definiują zainteresowania jako właściwości tkwiące w ludziach, inni zaś zwracają uwagę na cechy przedmiotów uznawanych za interesujące. O zainteresowaniach mówi się z jednej strony jako o skupieniu uwagi, aktualnym przeżyciu bądź też w sensie potencjalnym np. nastawieniu. Charakterystyczne dla drugiego spośród sposobów definiowania zainteresowań jest dostrzeganie w nich pewnego stałego kierunku myśli, uczuć czy też dążeń. W mowie potocznej często zamiennie używa się takich terminów jak: ciekawość, zainteresowanie, zamiłowanie.

„Zainteresowania są utrwaloną, tj. pojawiającą się często i ukierunkowaną jednolicie ciekawością. Tak więc zaciekawienia stanowią podstawowy element struktury zainteresowań”.[6]

Z kolei zamiłowanie jest właściwością psychiczną, którą charakteryzuje pozytywny stosunek do wykonywanej przez jednostkę czynności.

Można mieć –tytułem przykładu-zamiłowania czytelnicze czy kulinarne. O ile w odróżnieniu zainteresowań od zaciekawień podkreśla się złożoność i trwałość zainteresowań o tyle w odróżnieniu zamiłowań od zainteresowań zwraca się uwagę na poznawczy charakter tych ostatnich. Dla praktyki pedagogicznej takie rozróżnienie nie jest bez znaczenia. Inne oddziaływania należy przedsięwziąć aby rozbudzić ciekawość, odmiennie należy postąpić , gdy chcemy rozwinąć określone zamiłowania, a jeszcze inaczej gdy naszym celem jest rozbudzenie zainteresowań.

 

OPISOWE DEFINICJE ZAINTERESOWAŃ

Istotą życia człowieka i jego funkcjonowania jest utrzymanie równowagi między nim, a otaczającym go środowiskiem. Jest to proces dynamiczny, dwustronny. Z jednej strony świat pobudza człowieka do działania, z drugiej-człowiek swa działalnością wpływa na otoczenie. Z jednej strony środowisko zaspokaja potrzeby człowieka, z drugiej-człowiek działając w nim odkrywa w sobie i rozwija nowe potrzeby. Jest to tzw. interakcja człowieka z otaczającym światem.

Podobnie dzieje się z większością definicji zainteresowań A.A. Smirnow określa zainteresowania jako „[...] specyficzne nastawienie poznawcze człowieka na przedmioty i zjawiska rzeczywistości” rozumiejąc przez nastawienie gotowości do spostrzegania przedmiotów w zależności od stanu przedmiotu.[7]

U wielu autorów w definicjach zainteresowań pojawia się pojęcie uwagi. I tak Stefan Baley definiuje zainteresowanie jako fakt polegający na tym, że „[...] uwaga mimo woli zatrzymuje się na pewnych przedmiotach [...]”.[8]

Podobnie definiują zainteresowanie H.B. English i A.C. English twierdząc, że mimo niepełnej jasności tego pojęcia jest to jakaś postawa uwagi, skłonności do selektywnego ukierunkowania uwagi.[9]

Wiąże zainteresowania z procesem uwagi także Wiliam James, który tak je charakteryzuje: „[..] Rzeczy, które zwracają naszą uwagę, są dla nas interesujące”.[10]

Zainteresowania ujmowane są w interakcji: człowiek-świat, mamy do odnotowania dwa zaznaczające się środowiska:

v Niektórzy autorzy definiują zainteresowania jako właściwości tkwiące głównie w ludziach ( potrzeba, nastawienie, właściwości uwagi ),

v Inni znów zwracają szczególną uwagę na własności rzeczy, które „poruszają” umysł.

,

Zainteresowanie w tym drugim ujęciu jest cechą przedmiotów, które są interesujące. Najbardziej jasno i spójnie stara się w swej definicji uchwycić ich istotę, jako interakcję między człowiekiem, a otaczającym go światem, Henri Pieron. Definiuje on zainteresowania jako „zgodność między pewnymi przedmiotami i skłonnościami osoby zainteresowanej tymi przedmiotami, które dzięki temu przykuwają jej uwagę i nadają kierunek jej czynnością”.[11]

W cytowanych definicjach na pierwsze miejsce wysuwa się ich aspekt poznawczy. Interakcja między człowiekiem i światem otaczającym dotyczy poznawania rzeczywistości.

Ten poznawczy charakter zainteresowań określany bywa jako „potrzeba umysłowa” ( E. Claparede ), „nastawienie poznawcze” ( A.A. Smirnow ), „zatrzymywanie się uwagi” ( S. Baley ), „postawa uwagi” ( H.B. English i A.C. English ), „przyciąganie uwagi” ( H. Pieron ).

Inny tor definicji reprezentują autorzy, którzy upatrują specyfikę interakcji między człowiekiem, a otaczającym go światem, charakterystyczną dla zainteresowań, w stosunku emocjonalnym człowieka do świata. I tak na przykład D.E. Berlyne cytuje definicje W.J. Arnolda, który mówi, iż „zainteresowanie nie jest niczym innym jak uczuciem przyjemności powstałym poprzez harmonijne połączenie aktualnie wywołanego w duszy wrażenia z poprzednio zdobytymi przedstawieniami”.[12]

Stefan Szuman także uważa, iż „momentem istotnym zainteresowania jest nie tyle obiektywne i faktyczne poznanie, ile przyjemność poznawczego przeżywania”.[13] Obok więc szeroko traktowanego ujęcia zainteresowań (por. definicji W.J. Arnolda) na ogół w cytowanych definicjach aspekt emocjonalny zainteresowań wiąże się z ich poznawczą istotą.

Znamienne jest, że ta jedna z najwcześniejszych definicji zainteresowań, najbardziej globalnie ujmuje ich istotę. W latach pięćdziesiątych Solange Larcebeau po szczegółowej analizie różnorodnych definicji zainteresowań dochodzi do wniosku, że w pełnowartościowej definicji zainteresowań konieczne staje się uwzględnienie trzech aspektów łącznie: mobilizacji uwagi, czynnika emocjonalnego i orientacji dynamicznej ku przedmiotowi. Zainteresowanie byłoby zatem złożoną interakcją zachodzącą pomiędzy człowiekiem a środowiskiem polegająca na współwystępowaniu nastawień emocjonalnych, intelektualnych behawioralnych, związanych zarówno z potrzebami człowieka, jak odpowiadającymi im własnościami przedmiotów i zjawisk otaczającego świata.[14]

 

OPERACYJNE DEFINICJE ZAINTERESOWAŃ

Cytowane powyżej definicje maja charakter opisowy. We współczesnej psychologii naukowej ceni się jednak głównie definicje operacyjne, czyli takie, które określają nie tyle zjawiska w ogóle, co zjawiska dające się zmierzyć, a więc zastępują pojęcia ogólne terminami zależnymi od stosownej metody pomiaru. Uzyskuje się dzięki temu ściślejszą zależność między teorią zagadnienia, a metodologią stosowaną w badaniach nad tym zagadnieniem.

Obok definicji opisowych należy rozróżnić dwa rodzaje definicji operacyjnych: definicje operacyjne techniczne i definicje operacyjne modelowe.

W literaturze psychologicznej dotyczącej zainteresowań powszechnie znane są cztery definicje operacyjne o charakterze technicznym D.E. Supera. Wyróżnia on zainteresowania wyrażane, okazywane, testowane oraz inwentaryzowane. Ich definicje są zróżnicowane i jak stwierdza i dokumentuje sam autor – wyniki badań na nich oparte są także często różne.[15]

Zainteresowania wyrażane określają według D>E> supera to „o czym mówi , że jest interesujące”[16]. Wyrazem ich zainteresowań są wypowiedzi pisemne lub ustne . liczni autorzy zwracają uwagę na niestałość tego typu zainteresowań. Wszystkie one oparte są na zasadzie kontroli wyników badań zainteresowań wyrażanych po upływie pewnego czasu od pierwszego badania. Odbywa się ona bądź przez ponowne badanie zainteresowań wyrażanych bądź przez kontrolę realnych decyzji podjętych przez osoby badane , a których zgodność z zainteresowaniami wyrażanymi można było przedstawić. Okazało się , że tylko u około jednej trzeciej części osób badanych wynik uzyskiwany był stały co oznacza zgodny w obu badaniach. Badania te przeprowadzane były głównie na młodzieży dorastającej.

Zainteresowania okazywane to te „ o których istnieniu można wnioskować na podstawie czynności danej osoby [...]”[17] Wynika to z przeświadczenia , iż szczególnie znamiennym wskaźnikiem przyszłej działalności człowieka jest jego działalność miniona i uprzednia. Równocześnie jednak ostrzega się przed przypisywaniem nadmiernej roli temu wskaźnikowi , bowiem to co człowiek robił np. w czasie wolnym od innych zajęć wynika z innych przesłanek niż zainteresowanie. Decydującą rolę może odegrać tu wpływ rówieśników czy osób dorosłych , okazja , chęć przebywania w towarzystwie itp. Zdarza się jednak , że zajęcia wykonywane w wolnym czasie przez dłuższy okres stają się naprawdę odpowiedniki zainteresowań człowieka. Zainteresowania okazywane mogą utrzymywać się trwale i są faktycznymi zainteresowaniami lub są tylko chwilowe i nieznaczące. . Zainteresowania te są trudne do interpretacji a ich prognostyczność ze względu na niejasny związek z innymi zainteresowaniami budzi pewne wątpliwości.

Zainteresowania operacyjne definiowane przez Supera to zainteresowania testowane. W tym przypadku objawiają się one w testach uwagi i pamięci. Chociaż autor ostatecznie nie formułuje ich definicji , można jednak założyć, że są one tym co mierzą testy pamięci, wiadomości i uwagi lub tym co zapewnia nas że w badaniach testowych wykazujemy lepszą pamięć i sprawniej koncentrujemy dowolną uwagę na tych a nie innych sprawach.[18] U podstaw wyróżnienia rodzaju zainteresowań leży przekonanie , że zainteresowanie „ przyciąga uwagę , ukierunkowuje rozwój zdolności i warunkuje zdobywanie wiadomości”.[19] Próby badań w tym zakresie zostały uznane w większości za nieudolne , chociaż zdarzały się wyjątki. Super przywiązuje większe perspektywicznie znaczenie do testów wiadomości niż uwagi i pamięci. jednak nie został ten typ badań rozwinięty systematycznie i efektywnie.

Zainteresowania inwentaryzowane stanowią taki rodzaj zainteresowań wyrażanych , o których informację uzyskuje się w efekcie listy pytań o akceptację lub odrzucenie przedmiotów tych pytań. Cechą charakterystyczną zainteresowań inwentaryzowanych jest możność dokonywania na nich obiektywnych obliczeń, co sprzyja stosowaniu testów statystycznych do danych z inwentarza. Na ogół tworzy go bardzo długa lista pytań. Wśród inwentarzy zainteresowań szczególną rolę od kilkudziesięciu lat pełni inwentarz Stronga. Walorami zainteresowań inwentaryzowanych jest niezależność od subiektywnych interpretacji prowadzącego badanie psychologa. Niektórzy zachodni psychologowie mówiąc „zainteresowania” maja właśni jedynie na myśli zainteresowania inwentaryzowane.

 

MODELOWA DEFINICJA ZAINTERESOWAŃ

Dotychczasowe rozważania definicyjne nie są zadowalające. Pozostaje stale otwarte pytanie o to, co chcemy kształcić i co określamy jako zainteresowanie ucznia. Istnieje potrzeba stworzenia definicji pełnowartościowej dla celów oddziaływań wychowawczych i poznawania ucznia w jego rozwoju w sposób dostępny nauczycielowi, wychowawcy i rodzicom.

S. Larcebeau sugerowała, że w wyniku analizy różnych definicji zainteresowań nasuwa się konieczność zbudowania definicji elektrycznej, która obejmie zarówno stronę emocjonalną poznawczą, jak i behawioralną tego zjawiska, jakimi są zainteresowania.

W tym ujęciu zainteresowanie jest to względnie trwała obserwalna dążność do poznawania otaczającego świata przybierająca postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym nasileniu, przejawiającym się w selektywnym stosunku do otaczających zjawisk to znaczy:

· W dostrzeganiu określonych cech przedmiotów oraz związków zależności między nimi, a także wybranych problemów;

· W dążeniu do ich zbadania, poznania, rozwiązywania;

· W przeżywaniu różnorodnych uczuć ( pozytywnych i negatywnych ) związanych z nabywaniem i posiadaniem wiedzy.[20]

Definicja ta zawiera trzy człony o trzech szczeblach ogólności:

1) Względnie trwała obserwalna dążność do poznawania otaczającego świata;

2) Ukierunkowana aktywność poznawcza o określonym nasileniu przejawiająca się w wybiórczym stosunku do otaczających zjawisk;

3) Dostrzeganie określonych cech, zjawisk i problemów, dążenie do ich zbadania oraz przeżywanie różnorodnych uczuć związanych z nabywaniem i posiadaniem wiedzy.

W zależności od potrzeby można korzystać z jednego tylko z pośród trzech członów pełnej definicji bardzo ogólnej ( 1 ), z definicji w średnim stopniu ogólności ( 2) i o znacznym stopniu uszczegółowienia ( 3 ).

Pierwsza z cząstkowych definicji określa zainteresowania jako właściwość psychiczną , względnie trwałą dążność, poznawaną na drodze obserwacji.

Druga z definicji cząstkowych-o średnim stopniu ogólności- zwraca uwagę na trzy charakterystyczne cechy zainteresowań. Mówi o tym, że nie wszystkie czynności poznawcze są zamienne dla zainteresowań, lecz tylko te, które wykazują jakieś określone ukierunkowanie wynikające z dokonywania wyboru wśród zjawisk otaczającego świata i że ważne dla zainteresowań jest nasilenie tego ukierunkowania, czyli względna stałość wyborów przedmiotu aktywności poznawczej.

Trzecia definicja-o najwyższym stopniu uszczegółowienia-wyjaśni pojęcia wybiórczości aktywności intelektualnej i podaje parametry poznania zainteresowań: dostrzeganie określonych cech, zjawisk, problemów, wykonywanie prób dla zbadania ich oraz przeżywanie różnorodnych- pozytywnych i negatywnych-uczuć intelektualnych towarzyszących tym procesom.

 

2) Poznawanie zainteresowań i czynniki rozwoju zainteresowań człowieka.

Rozbieżności definicyjne dotyczące zainteresowań muszą odbijać się na dojrzałości i powszechności stosowanych metod ich poznawania. D.E. Super-doskonały znawca tej dziedziny-wypowiada się krytycznie o stanie narzędzi badawczych pisząc, że „Badania w dziedzinie nauki o człowieku nie osiągną nigdy doskonałości, gdyż ludzi nie można traktować jak świnki morskie, a używane narzędzia są zależne od wpływu osób, które je stosują, badacze zaś zdają się podlegać takiemu samemu naciskowi, jak i badani.”[21]Badanie zainteresowań jest jednak koniecznością ze względów praktycznych, jak i teoretycznych, stąd stałe poszukiwania w tym zakresie mające na celu uczynić coraz doskonalsze narzędzia badawcze. Dokonując przeglądu metod i technik, za pośrednictwem których badane są zainteresowania, zmierzamy do tego, aby rozważania nad metodami i technikami poznawania zainteresowań sprowadzić do wniosków ważnych dla badania zainteresowań modelowych. Dla przeglądu technik stosowanych w psychologii zainteresowań posłużymy się czterema ich grupami zgodnie z podziałem definicji operacyjnych D.E. Supera:

 

INWENTARZE ZAINTERESOWAŃ

D.E. Super uważa inwentarza za najważniejsze osiągnięcie psychologii zainteresowań. Szczególną wartość przypisuje „Inwentarzowi zainteresowań Stronga” opublikowanemu po raz pierwszy w 1972 roku. Inwentarz jako metoda nadań psychologicznych ma formę kwestionariusza przeważnie o dużej liczbie pytań, którego odpowiedzi są obliczane statystycznie. Posiada on określone wskaźniki, został on wystandaryzowany, zaopatrzony w tabelę obliczeń. W inwentarzu Stronga znajdują się tabele odrębne dla każdego zawodu co oznacza, iż ten sam wynik testu ma inne znaczenie diagnostyczne i prognostyczne dla wyboru różnych zawodów.

W Polsce „Inwentarz zainteresowań Stronga” został przygotowany do druku pod nazwą „Arkusza zainteresowań”.

Drugi z najpowszechniej znanych w świecie inwentarzy zainteresowań to inwentarz Kudera. W swej oryginalnej nazwie nie jest określany jako inwentarz zainteresowań, lecz skłonności. Został on po raz pierwszy opublikowany w 1932 roku. „Zawiera 168 pytań i nie posiada odrębnej wersji dla kobiet i mężczyzn. Pytania dotyczą niektórych zawodów, lecz głównie czynności. Ułożone są po trzy i osoba dana ma spośród każdej trójki czynności czy zawodów wybrać tę ( ten ), którą ( y ) lubi najbardziej i którą ( y ) lubi najmniej”.[22]

Dla celów polskich, a zarazem przydatnych do poznawania uczniów, może być „Inwentarz zainteresowań” A. Uziembło z 1973r. „Przeznaczony on jest do badań modelowych zainteresowań uczniów. Obejmuje on dziewięć zadań, które dotyczą różnych sytuacji, w których uczeń wyższych klas szkoły podstawowej znajduje się. Inwentarz zawiera bądź pytania otwarte z konieczności uzasadnienia odpowiedziami, bądź listy do wyboru”.[23]

 

ANKIETY ZAINTERESOWAŃ.

Ankiety zainteresowań oraz pokrewne im formy badań służą do diagnozy zainteresowań określanych przez D.E. Supera jako zainteresowania wyrażane. Autor ten informacje o zainteresowaniach uzyskane przez ankiety uważa za mało wartościowe. Pisze: „[...] Badanie zainteresowań nauczyło nas, że lepiej poznaje się zainteresowania nie ufając ich bezpośrednim wyrażaniu”.[24]

Faktycznie, gdy przegląda się różnorodne publikowane w pracach badawczych ankiety dotyczące nie tylko zainteresowań, ma się przekonanie, że materiał uzyskiwany dzięki nim jest mało miarodajny. Sam zresztą przedmiot badań ankietowych, a więc to co mówią sporadycznie o swych zainteresowaniach ludzie często się zmuienia i posiada małą spójność. U dzieci do tej ulotności zainteresowań wyrażanych dochodzi jeszcze często brak precyzji wypowiedzi, znajomości terminów, jak i niejasność własnych odczuć i tendencji , podlegająca często i łatwo wpływom okazjonalnym. Żadnego znaczenia diagnostycznego nie ma pojedyncza oderwana wypowiedź o tym , co interesuje człowieka w danym momencie. Gdy ankieta zbierze z takich wypowiedzi w sposób konsekwentny więcej , a więc nie będą one pojedyncze i oderwane , wartość uzyskanych informacji uzależni się w dużej mierze od charakteru zadawanych pytań. Szczególne znaczenia może odgrywać badanie zainteresowań wyrażanych wówczas , gdy stosowany jest cały zestaw ankiet. W Polsce takie badania barierą ankiet przeprowadził w 1932 roku S. Baley.

Zestaw technik badających zainteresowania tzw. wyrażane były też podstawą reformowanych badań polskich przeprowadzonych przez A. Gurycką i jej współpracowników w 1958 roku. Składała się nań ankieta ogólna , ankieta czytelnicza i wypracowanie , które zawierało wypowiedz o własnych zainteresowaniach bardziej rozbudowane niż na ogół zdarza się to w ankiecie.

Zestaw technik zastosował także w swoich badaniach na d zainteresowaniami ,środowiskiem kulturalnym i poziomem umysłowym młodzieży Jan Konopnicki. Pisze on: „ Materiał ten , na który składa się odpowiedzi uczciwe i rzetelne, czyli prawdziwe i zupełnie nieuczciwe oraz odpowiedzi zabarwione tzw. pobożnymi życzeniami grupujemy razem, porządkujemy, układamy w tabele i wyprowadzamy statystyczne wnioski. O takim postępowaniu metodologicznym można powiedzieć , że jest bardzo dokładnym i skrupulatnym opracowaniem bardzo niedokładnych danych. Wydaje się że ta słaba strona ankiety głównie decyduje o nienaukowości badań naukowych na niej opartych”.[25]Szczególnie wady ankiety ujawniają się wówczas gdy „pytania wkraczają w osobistą sferę myśli człowieka”.[26] Stad wniosek o małej w ogóle przydatności ankiet dla badań w naukach pedagogicznych, dlatego też za wzorem M.Librachowej ( badania w latach 30) J. Konopnicki wraz ze swoimi współpracownikami przygotował specjalną technikę do badań zainteresowań i nazwał ją ze względu na jej mieszany charakter „ankietą wywiadem”.

TESTY ZAINTERESOWAŃ

Wśród testów zainteresowań wymienia się na ogół testy uwagi, pamięci i wiadomości. Zakłada się że zainteresowania pełnią funkcję selektywną w stosunku do trzech zjawisk:

1 – sprawiają ,że uwaga dowolna łatwiej koncentruj się na treściach, które stanowią przedmiot zainteresowań,

2 – sprawiają ,ze pamięta się lepiej to co interesuje lub co przynajmniej zaciekawia,

3 – sprawiają, że w dziedzinie własnych zainteresowań człowiek gromadzi więcej innych wiadomości niż przeciętnie się to spotyka w jego otoczeniu.

Złożona wartością tych trzech rodzajów testów zainteresowań jakie powyżej wymieniono , jest przekonanie o mniejszej w stosunku do dotychczas omawianych technik zależności od sugestii innych ludzi. Są też mniej zależne od intencji osoby badanej , powinny więc dawać bardziej obiektywne wyniki. Propagatorem tego rodzaju testów był przede wszystkim D.H.Fryer. Mimo autorytetu jakim cieszył się

tego typu test zainteresowań nie znalazł szerszego zastosowania.[27]

 

OBSERWACJA ( jako metoda badania zainteresowań)

Wartość obserwacji zależy:

1 – od posługiwania się bardzo wyraźną operacyjną definicją, która pozwoli ustalić rejestr objawów ważnych dla badanego zjawiska;

2 – od opracowania dostępnej do stosowania techniki obserwacji prowadzonej dla poznania danego zjawiska;

3 – od wysokokwalifikowanego wyszkolenia i wytrenowania obserwatorów;

4 – od wykorzystania lub tworzenia specjalnych warunków czy okazji do prowadzenia obserwacji interesujących nas zachowań.

 

Korzystanie dla celów naukowych ze zwykłej codziennej obserwacji jest przy współczesnych wymaganiach badań psychologicznych niemożliwe. Natomiast dla celów praktycznych zwykła obserwacja , szczególnie trwająca długi czas i to w znacznym nasileniu przez przygotowanego do poznawania ucznia w naturalnych warunkach nauczyciela , może mieć wartość. Nauczyciel ma możliwość stykać się z uczniem w różnorodnych sytuacjach, z zarazem oddziaływując na niego poznaje go lepiej i w sposób dynamiczny, tak że można zakładać, iż naprawdę po kilku latach zna go doskonale. Ostrzega się jednak przed przypisywaniem nawet dla celów praktycznych bezwzględnej wartości tej znajomości ucznia. Zdając sobie sprawę z tych ograniczeń i trudności dążymy do uczynienia obserwacji zarówno narzędziem badań o wartości naukowej jak i dla celów rozpoznawczych w zakresie praktyki. Mówiąc o obserwacji zachowania mamy na uwadze zarówno zachowanie bezsłowne jak i zachowanie werbalne. Z.G.Barker formułuje szereg wskazówek dla obserwatorów.[28] Są między nimi następujące:

- notuj wszystko co osoba badań robi i mówi ,

- po zakończeniu obserwacji nanieś poprawki zgodnie ze swą pamięcią zaobserwowanych faktów,

- powtórz ten zabieg po upływie niedługiego czasu.

Innym sposobem uściślenia obserwacji jako narzędzia badań jest wprowadzenie tzw. obserwacji stalowej lub wskaźnikowej.

„Obserwacja wskaźnikowa opiera się na wyodrębnionych do obserwacji konkretnych faktach , których wystąpienie w jej toku po prostu zlicza się. Dalsze manipulacje uzyskaną liczbą mogą być różne. Obserwacja skalowana zaś poszczególnym wyodrębnionym faktom przypisuje określone wartości skalowe (od-do). W jej efekcie uzyskuje się informację o sumarycznej wartości skalowej obserwowanego zachowania . wynik ten ocenia się na skali.[29]

Do badań nad zainteresowaniami rozumianymi jako ukierunkowana aktywność poznawcza zastosowań obserwację wskaźnikową radziecki psycholog L.M. Ziubin w 1957 roku . Podobną technikę prowadzenia obserwacji w celu dokonania wyboru do dalszych badań dzieci najbardziej zainteresowanych określonymi lekcjami oraz dzieci biernych pod tym względem proponuje Antonina Gurycka. Obserwację tę autorka nazwała topograficzną , gdyż w czasie obserwacji grupy uczniów posługiwano się siatką odpowiadającą rozsadzeniu uczniów w klasie podczas lekcji , co znacznie ułatwia śledzenie kilku uczniów równocześnie. Obserwacja taka wymaga udziału grupy wyszkolonych obserwatorów.

 

CZYNNIKI ROZWOJU ZAINTERESOWAŃ

„Treści, zakres i dojrzałość zainteresowań uzależnione są od szeregu ogólnych czynników rozwojowych. Wśród czynników , których rolę podkreśla się i zarazem dyskutuje w psychologii zainteresowań można wyróżnić dwie grupy: czynniki biogenetyczne oraz czynniki społeczno-kulturalne”[30]

Wśród czynników biogenetycznych omówimy zależność zainteresowań od wieku płci i zdolności. Wśród czynników społeczno-kulturowych przedstawiamy z kolei zależność zainteresowań od środowiska społecznego traktowanego ogólnie oraz od programu i metod szkolnego wychowania.”[31]

Zależność zainteresowań od wieku.

 

Pierwsze przejawy aktywności poznawczej obserwujemy u dzieci bardzo wcześnie. Należy do nich: fiksacja wzroku w kierunku dochodzących dźwięków, śledzenie wzrokiem za przesuwającym się przedmiotem czy przemieszczającym dźwiękiem, manipulacja przedmiotem , który bądź znalazł się w polu widzenia dziecka bądź zadziałał bezpośrednio na jego receptory dotykowe. W podręcznikach psychologii rozwojowej znajdujemy opisy rożnych form aktywności poznawczej człowieka w pierwszych miesiącach jego życia. Gdy je się analizuje można stwierdzić , że wąski krąg pierwszych doświadczeń rozszerza się wyraźnie dzięki stałej aktywności poznawczej dziecka. Wywołują je te wszystkie przedmioty i zjawiska z jakimi się styka , a które bardzo długo są dla dziecka pod rożnymi względami ciągle nowe. Posiadają zatem cechę stanowiącą podstawowy warunek powstania aktywności poznawczej, warunek wystąpienia zaciekawienia. Wobec wąskiego zasobu doświadczeń dziecka jego ciekawość zostaje pobudzona. Mówi się o głodzie wrażeń u niniego o tym że jest ciągle wszystkiego ciekawe, wszystkiego musi dotknąć i wszystko zobaczyć.

Wraz z rozwojem mowy czynnościom poznawczym towarzysza wypowiedzi, które nieraz zastępują realne poczynania badawcze dziecka. Dziecko zamiast samo badać, szukać, próbować zadaje pytania. Po okresie sensoryczno-motorycznego , bezpośredniego zaspokajania ciekawości następuje wić okres pośredniego poznawania-okres pytań. Najbardziej charakterystyczne formy aktywności poznawczej przedstawia na podstawie swych badań Maria Susłowska.[32]Zestawiając wszystkie typy zaobserwowanych w czasie eksperymentów reakcji poznawczych, M.Susłowska ujawnia następujące fakty:

- z wiekiem zanika obojętność na nowe bodźce, czyli coraz więcej bodźców wywołuje ciekawość dziecka,

- coraz rzadszą staje się także reakcja znieruchomienia jako skutek zadziałania bodźca nieznanego,

- wzrasta stopniowo liczba ruchów ukierunkowujących, umożliwiających lepsze poznanie bodźca

- coraz częstsza staje się manipulacja specyficzna , dostosowana do własności poznanego przedmiotu.

 

Wzrasta też do czwartego roku życia ilość reakcji emocjonalnych towarzyszących poznawaniu oraz liczba reakcji słownych. Można śmiało powiedzie, że pierwsze przejawy aktywności poznawczej dziecka stanowią materiał do powstania w dalszym rozwoju zainteresowań. Wiemy jednak, że o zainteresowaniach można mówić dopiero wtedy , gdy mamy do czynienia nie tylko z faktem wystąpienia różnorodnych zaciekawień, lecz również z ich ukierunkowaniem. Aby więc udowodnić wczesne pojawienie się zainteresowań trzeba najpierw móc wykazać że zaciekawienia dziecka skupiają się na określonych zjawiskach. Baczna obserwacja dzieci zdaje się na ogół dostarczać dowodu na to, że rzeczywiście można mówić o wczesnym pojawieniu się nie tylko ciekawości, ale i jej ukierunkowania , czyli o zainteresowaniach. Tak np. gdyE,Claparrede wymienia kolejne fazy we wczesnym rozwoju zainteresowań, to właściwie wskazuje na fakt koncentrowania się aktów poznawczych szczególnie na pewnych zjawiskach.

Fazy wczesnego rozwoju zainteresowań według E.Claparede:

- zainteresowania postrzeżeniowe (pierwszy rok życia),

zainteresowania mową ( drugi i trzeci rok życia) itd.

Można rozumieć, że w pierwszym roku życia aktywność poznawcza dziecka koncentruje się przede wszystkim na zmysłowych cechach przedmiotów, tj. na własnościach dostępnych dla receptorów zmysłowych, w drugim zaś i trzecim roku aktywność poznawcza dziecka skierowuje się głównie na zjawiskach mowy, na słowa, sformułowania i sposób mówienia. Zaciekawienia małego dziecka jak i jego zainteresowania

 

WYNIKI BADAŃ

WPROWADZENIE DO ROZDZIAŁU EMPIRYCZNEGO

W poprzednich rozdziałach ukazałam podstawy teoretyczne mojego problemu badawczego, teraz natomiast przedstawię główny problem prowadzonych badań oraz jego wyniki. Pierwsza część moich badań skierowana jest w stronę ogólnego problemu zainteresowań druga natomiast dotyczy badań skupionych wokół moich własnych zainteresowań czyli filatelistyki. Swoje badania przeprowadziłam w dwóch przeciwstawnych sobie środowiskach. Pierwsze z nich dotyczące ogólnego problemu zainteresowań przeprowadzone były wśród uczniów klas II w Gimnazjum nr 1 w Boguszowie-Gorcach, drugie natomiast swoim zasięgiem objęły określoną liczbę mieszkańców miasta Boguszowa-Gorc wybranych losowo. Podjęte w pierwszej części badania miały na celu określenie poziomu rozumienia zainteresowań przez uczniów klas II, próbę dokonania oceny własnych zainteresowań jak również określenia czynników wpływających na ogólny rozwój zainteresowań.

W rozdziale tym przedstawię wyniki przeprowadzonych badań oraz na ich podstawie określę globalny poziom rozumienia sensu i istoty posiadania i pielęgnowania zainteresowań jak również ich wpływu na życie każdego człowieka..

Badania prowadziłam za pomocą kwestionariusza ankiety w której umieściłam pytania zamknięte i otwarte. Ogólnie każdej części badań przypisany był jeden kwestionariusz. Wyniki badań przedstawię w sposób opisowy jak również za pomocą wykresów. Dla przypomnienia podaję że pierwszej części badaniom poddani byli uczniowie klas II Gimnazjum, drugiej natomiast grupa 30 losowo wybranych mieszkańców Boguszowa –Gorc.

Z przeprowadzonych przeze mnie badań wynika że;

Na czterdziestu sześciu ankietowanych uczniów 39 potrafi odpowiedzieć na pytanie co to są zainteresowania co stanowi 85% ogólnej liczby badanych, pozostała część czyli 15% odpowiedziała że nie wie

Na pytanie czy posiadasz zainteresowania młodzież udzieliła następujących odpowiedzi 32 osoby czyli 70% udzieliło odpowiedzi twierdzącej, 5 osób (11%) odpowiedziało że nie posiada zainteresowań natomiast 9 osób stwierdziło, że nie wie. Ponad połowa z posiadających zainteresowania stwierdziła że związane są one z przedmiotem którego się najbardziej lubią uczyć i skierowane są w stronę ich przyszłego zawodu. Niektórzy odpowiadali że związane one są z ulubionymi czynnościami a niektórzy że z kolekcjonerstwem czy zbieractwem. Na pytanie czy poszerzasz swoje zainteresowania tylko około 30 odpowiedziało że tak , pozostała część natomiast odpowiadało przecząco za przyczynę podając brak pieniędzy ( 40%), trudny dostęp do miejsc w którym mogłyby rozwijać je (25%), brak pomocy (20%) i zbyt mało materiałów (15%) . Na pytania czy każdy powinien się czymś interesować 90% odpowiedziała że tak natomiast pozostała część odpowiedziała że nie wie. Kiedy zapytałam ich o to kto im pomaga rozwijać zainteresowania co wywarło wpływ na ich rozwój po rozmieszczeniu według kolejności otrzymam następujące wyniki: koledzy, rodzice, moda, koła zainteresowań, ciekawość, telewizja i chęć dorównania innym. Na pytania które z cech przydatne są w zbieractwie każdy odpowiedział że wytrwałość tylko niektórzy że zdolności i określona wiedza. Natomiast gdy zapytam ich o to jaki wpływ mają na nich zainteresowania odpowiadali że dzięki nim mogą robić to co lubią, poznają nowe i ciekawe rzeczy, nawiązują kontakty, poszerzają swoją wiedze na tematy związane z ich zainteresowaniami oraz mają możliwość zbierani rzeczy i przedmiotów które im się podobają oraz wymiany na te których nie posiadają w swoich zbiorach. Wśród przedmiotów z jakimi związane są zainteresowania najczęściej pojawiały się fizyka, informatyka, wychowanie fizyczne, plastyka i biologia . dokonując analizy powyższych badań podkreślić należy ze na liczbę 46 uczniów przypada 28 chłopców i 18 dziewczynek z tego przeważająca liczbę osób posiadających zainteresowania stanowią chłopcy a mianowicie19 natomiast dziewczęta tylko 13. Z tego też względu znacznie większe jest zainteresowanie trzema pierwszymi przedmiotami którymi w większości interesują się młodzieńcy a nieco mniejsze biologią i plastyką które większym uznaniem cieszą się wśród nastolatek. Biorąc pod uwagę wykształcenie rodziców nasuwa się stwierdzenie że w rodzinach gdzie rodzice posiadają wykształcenie średnie i wyższe odsetek dzieci posiadających zainteresowania jest zacznie większy niż tam gdzie posiadają wykształcenie zawodowe, natomiast wśród rodziców z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym liczba dzieci posiadających zainteresowania jest bardzo mała.

Druga część moich badań związana jest z moimi własnymi zainteresowaniami do których należy kolekcjonerstwo a konkretnie filatelistyka czyli zbieranie znaczków pocztowych. Tutaj zakres moich badań był znacznie węższy gdyż skierowany do określonej liczby losowo wybranych a mianowicie do trzydziestu osób. Przedział wiekowy ankietowanych szacuje się od 19 lat do 65, natomiast ze względu na płeć jest on połowiczny gdyż 15 osób stanowią kobiety a drugie piętnaście mężczyźni, osoby te posiadają różne wykształcenie jednakże przeważającą część stanowi zawodowe. Po zapoznaniu się z wynikami przeprowadzonej ankiety okazało się ,że bardzo niski procent tj. 20% ludzi zajmuje się kolekcjonowaniem znaczków. W przeważającej części są to mężczyźni gdyż na 6 osób 5 stanowią panowie wśród których znajduj się tylko jedna pani. Jeżeli chodzi o wiek interesujących się filatelistyką to przekracza on 40 rok życia. Na postawione w ankiecie pytania otrzymałam następujące odpowiedzi. Każdy z nich umiał odpowiedzieć na pytanie kto jest kolekcjonerstwo i co to jest filatelistyka. Każdy z nich zbiera znaczki od czasów gdy chodzili do szkoły i tylko dwie osoby zajmują się tym w sposób ciągły i systematyczny. Wśród przyczyn powodujących kształtowanie powyższego hobby podawali chęć posiadania czegoś własnego, możliwość poznawania państw i kontynentów, poznawanie historii, zabicie nudy, możliwość podzielenia się doświadczeniami z innymi kolekcjonerami. Ankietowani poświęcają na swoje zainteresowanie bardzo dużo czasu i wymaga ono od nich dużo cierpliwości, staranności delikatności. Na pytanie co sprawia im trudności w kontynuacji w większości odpowiadali że brak pieniędzy i brak zainteresowania wśród innych, natomiast na pytanie czym jest dla nich kolekcjonowanie znaczków odpowiadali że pasją i ciekawą formą wypoczynku.

 

[1] Rousseau J.J.: Emil czyli owychowaniu, Wrocław, 1955, T.I, s.224

[2] ClaparedeE. : Psychologia dziecka i pedagogika eksperymentalna, Warszawa, 1927, s. 381

[3] ClaparedeE., op. Cit.,s.381

[4] B. Nawroczyński: Dynamika zainteresowań, Kwartalnik pedagogiczny 1929, s.4

[5] W. Okoń: słownik pedagogiczny, Warszawa, 1975, s.346

[6] A. Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Warszawa 1978.

[7] Psychologia pod red. Smirnowa A.A., Leontiewa A.N., Rubinsztajna S.L., Tiepłowa B.M., Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972, Zakład Narodowy im. Osolińskich, s.94.

[8] Baley S.: Zarys psychologii w związku z rozwojem psychiki dziecka, wyd.3, Wrocław-Warszawa 1996, Książnica-Atlas, s.222

[9]English M.B.: Comprestive Dictionnary of Psychological and Psychoanalitical, Terms New York 1958 ( podane za: Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań).

[10] Berlyne D.E. cyt. Invest a Psychological Concept, British Journal of Psychology, 1998-49=39, ( podane za : Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań).

[11] Pieron H.: Vocabulaire de la psychologie, Ed. Z paris 1957, Puesses Universitaires de France ( przeklad A. Gurycka ).

[12] A. Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, s. 54.

[13] S. Szuman: Psychologia wychowawcza wieku szkolnego, podręcznik dla nauczycieli i studentów, Kraków 1947, NK, s. 23.

[14] Larcebeaus S. „Les interets, lewi mesure, L Annee Psychologique 1955 nr 2, s.381-394, ( podane za: Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań ).

[15] Super d.E.: Psychologia zainteresowań , Warszawa, 1972, PWN, s.25-44

[16] Super D.E.: Psychologia zainteresowań , Warszawa, 1972, PWN, s.26

[17] super D.E. : Psychologia zainteresowań, Warszawa, 1972, s.31

[18] SuperD.E.: Psychologia zainteresowań, Warszawa, 1972 PWN, s.34

[19] super D.E. : Psychologia zainteresowań, Warszawa , 1972, PWN, s.33

[20] Gurycka A.; Zainteresowani dzieci i młodzieży, ich kształceni i rozwój, Materiał do nauczania psychologii, pod red. Wołoszynowej L. SII, t.4, Warszawa 1969, PWN, s.271

[21] Super D.E.: Psychologia zainteresowań, Warszawa 1972, PWN, s.140.

[22] Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978, s.85

[23] Gurycka A.: Rozwój i kształtowanie zainteresowań, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978, s.85

[24] Super D.E.: Psychologia zainteresowań, Warszawa 1972, PWN, s.191.

[25] konopnicki J.: Zainteresowania, środowisko kulturalne, poziom umysłowy młodzieży, Studia Pedagogiczne, 1961, t.IX,s.6

[26] Konopnicki J. : Zainteresowania, środowisko kulturalne, poziom umysłowy młodzieży, Studia Pedagogiczne, 1961, t.IX, s.6.

[27] Gurycka A.: rozwój i ksztaltowanie zainteresowań, WSZiP, s. 99

[28] Baker Z.G.: Wright H.F.: Midwest and Children, 1955 Row Peterson (podane za A.Gurycka: Rozwój i kształtowanie zainteresowań)

[29] gurycka A. : Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSZIP, s.105

[30] gurycka A. : Rozwój i kształtowanie zainteresowań, WSZiP, s.115

[31] gurycka A. : Rozwój iksztaltowanie zainteresowań, WSZiP, s. 115

[32] susłowska M.: Reakcje poznawcze dzieci w wieku przedszkolnym na sytuacyjne nowe bodźce, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielońskiego, Prace Psychologiczno Pedagogiczne, Kraków, 1960, s.2(Psychologia i pedagogika)s.46