1. Zadania szkoły, a cele kształcenia

"Podstawa programowa" precyzuje zadania stawiane przed szkołą podstawową, nie określa jednak na podobnym poziomie ogólności celów jej działania. Oczywiście - większość żądań można utożsamiać z celami. Na przykład: jeżeli zadaniem szkoły jest "kształtowanie potrzeby dbania o własne ciało oraz umiejętności praktycznego stosowania zasad higieny" to naturalnym celem takiej działalności będzie wychowanie człowieka znającego zasady higieny i stosującego je w praktyce. W rzeczywistości jednak zadania i cele nie zawsze są tożsame, o czym zaświadczyli sami autorzy "Podstawy programowej", rozdzielając te kategorie w opisach poszczególnych zajęć i ścieżek edukacyjnych. Dla potrzeb "Programu" przyjmiemy zatem, Ze zadaniem szkoły jest to, co powinna ona oferować (lub realizować) w zakresie działalności pedagogicznej, natomiast celem - efekt (ideał wychowawczy ¹), do którego osiągnięcia prowadzić ma owa działalność. Oczywiście - realizacja zadań służy między innymi osiąganiu zakładanych celów. Jako logiczny wniosek z powyższego przyjmiemy, że cel działalności szkoły można określić, opisując sylwetkę jej idealnego absolwenta. Uwzględnimy przy tym również punkt wyjścia, będący zarazem punktem finalnym poprzedniego etapu. Celów działalności edukacyjnej w klasach 4-6 poszukamy zatem, porównując sylwetkę ucznia kończącego etap nauczania początkowego z sylwetką absolwenta klasy szóstej. Analiza oczekiwanych różnic pomiędzy tymi dwiema sylwetkami pozwoli nam określić najważniejsze kierunki działalności szkoły. Na nich opierać się będą szczegółowe propozycje "Jednolitego programu nauczania blokowego...".

2. Sylwetka absolwenta III klasy

"Podstawa programowa" dość ogólnikowo opisuje cechy absolwenta trzeciej klasy, koncentrując się na posiadanych przezeń wiadomościach i umiejętnościach. istotną wskazówką mogą być natomiast ogólne zadania szkoły, zapisane we wstępie do "Podstawy .." oraz zadania szkoły podstawowej.

1 W rzeczywistości sposób rozumienia celów kształcenia i zadań nauczycieli i szkoły w opisach poszczególnych zajęć i ścieżek edukacyjnych nie zawsze jest zgodny z przyjętą tutaj koncepcją Zachowamy ją jednak dla większej przejrzystości konstrukcji "Programu" tym bardziej, ze "Podstawie programowej" wyraźnie w tym zakresie brakuje wewnętrznej spójności

Analiza żądań szkoły zapisanych w "Podstawie programowej", w połączeniu z dotychczasowymi doświadczeniami związanymi z nauczaniem początkowym, pozwala na przyjęcie założenia, że absolwent trzeciej klasy szkoły podstawowej...... dobrze zna swoje najbliższe otoczenie: dom i szkołę. Lubi szkołę i na ogół chętnie się uczy sprawnie posługuje się zdobywaną wiedzą w życiu codziennym. Formułuje pytania i poszukuje na nie odpowiedzi. W swoim zachowaniu prezentuje pogodą~ ducha.... jest aktywny. Lubi ruch i chętnie uprawia sport w najróżniejszych jego odmianach. Chętnie podejmuje próby ekspresji artystycznej: na miarę swoich możliwości śpiewa, gra, rysuje, maluje, lepi i klei;... jest ciekawy Świata. Chętnie korzysta z poznanych źródeł wiedzy i obserwuje zjawiska zachodzące w najbliższym otoczeniu. Potrafi wyciągać proste wnioski ze swoich obserwacji. Czuje potrzebę kontaktu z przyrodą;... jest odpowiedzialny. Wykazuje gotowość przewidywania skutków swoich działań. Potrafi odstąpić od działania, przewidując jego negatywne skutki. Rozumie potrzebę ponoszenia konsekwencji swoich działań;

... jest otwarty. Łatwo nawiązuje kontakt z innymi dziećmi oraz z dorosłymi. Przyjmuje uwagi i sugestie w związku z popełnionymi błędami. Jest gotów podejmować działania w sposób planowy. Akceptuje ograniczenia swoich możliwości wynikające z jego wieku. Umie prezentować własne zdanie i słuchać opinii innych. Nawiązuje przyjazne kontakty z innymi ludźmi. współdziała z nimi i akceptuje ich odmienność;

... jest prawy. Stosuje się do norm obowiązujących w jego otoczeniu. Rozróżnia zachowania złe i dobre, wie, że należy dobrze postępować; ... jest rozważny. Szanuje zasady bezpieczeństwa i higieny. Potrafi je stosować w swoich codziennych czynnościach.

W sferze intelektualnej absolwent klasy trzeciej szkoły podstawowej osiąga sprawność komunikacji w języku polskim, pozwalającą na swobodne korzystanie z podręczników oraz pisemne i ustne wyrażanie swoich myśli i przeżyć. Sprawnie liczy w zakresie zbioru liczb naturalnych, szczególnie w praktycznych sytuacjach Życiowych. Dysponuje pewnym (choć trudnym do sprecyzowania) zasobem informacji o otaczającym go świecie oraz umiejętności, mogących stanowić punkt wyjścia do dalszej nauki w zakresie różnych dziedzin edukacji ².

2 Warto w tym miejscu podkreślić, ze zarówno w sferze wychowawczej jak i poznawczej opisane tutaj osiągnięcia ucznia rozpoczynającego naukę w klasie czwartej mają charakter orientacyjny Należy liczyć się z różnicami tempa rozwoju poszczególnych dzieci i traktować je jako zjawisko w pełni naturalne.

4 Najważniejsze cele kształcenia

Porównanie sylwetek: ucznia rozpoczynającego etap kształcenia blokowego oraz absolwenta szkoły podstawowej pozwala wskazać najważniejsze cele działalności szkoły w ciągu tych trzech lat edukacji. Należą do nich :

1. Ugruntowanie postaw wyniesionych z nauczania początkowego

-chęci i gotowości do nauki;

-zamiłowania do aktywności fizycznej i twórczej;

-akceptacji ograniczeń związanych z wiekiem;

-szacunku dla norm obowiązujących w społeczności szkolnej.

Warto podkreślić, że upływ czasu i związane z nim naturalne zjawiska rozwojowe w znacznym stopniu utrudniają podtrzymywanie wymienionych tutaj postaw.

Chęć i gotowość do nauki są na ogół odwrotnie proporcjonalne do stopnia jej trudności. Trudno sobie jednak wyobrazić nauczanie bez sukcesywnego zwiększania poziomu wymagań. Powstaje zatem sprzeczność pomiędzy zadaniem szkoły, czyli podtrzymaniem gotowości i chęci dziecka do nauki, a potrzebą zwiększania stopnia jej trudności. Rozwiania należy zapewne szukać w tworzeniu takiej atmosfery nauki, w której nawet skromne osiągnięcia części uczniów, odpowiadające wszakże ich realnym możliwościom, mają szansę być docenione przez szkołę jako sukces.

-Zmiany zachodzące w organizmach dzieci w związku z dojrzewaniem (szczególnie u dziewcząt) mogą być z kolei zagrożeniem dla ich naturalnego zamiłowania do aktywności fizycznej. Potrzeba wiele taktu i umiejętności postępowania ze strony nauczycieli, aby w tej sytuacji nie doprowadzić do zaniku tej aktywności.

W starszych klasach szkoły podstawowej wzrasta poczucie "dorosłości" uczniów, którzy niecierpliwie oczekują znoszenia kolejnych barier i ograniczeń związanych z wiekiem. Szkoła, która nie wychodzi naprzeciw tej naturalnej tendencji, trwając przy stałym katalogu zakazów, ryzykuje zmniejszenie akceptacji dzieci dla ograniczeń rzeczywiście niezbędnych. stopniowy wzrost zakresu praw (swobody) uczni powinien być w ten czy inny sposób wbudowany w całą koncepcję organizacyjno-programową szkoły. Przy okazji: stopniowa ewolucja norm czyni ich przestrzeganie bardziej Świadomym, z pożytkiem dla potrzeby utrwalania wśród uczniów szacunku dla prawa.

2. Rozwiniecie cech ucznia kształtowanych w nauczaniu pocztkowym

-umiejętności korzystania ze źródeł wiedzy dostępnych w domu i w szkole;

-Świadomości zasad higieny i nawyku stosowania ich w życiu codziennym;

-pogody ducha i gotowości pozytywnego patrzenia na Świat:

-posiadania preferencji w kontaktach ze sztuk;

-chęci i umiejętności współdziałania w grupie.

Niektóre cechy ucznia ukształtowane w okresie nauczania początkowego powinny rozwinąć się podczas nauki w klasach 4-6. Posap winien mieć charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy ;Absolwent klasy trzeciej potrafi posługiwać się słownikiem lub encyklopedią ale dopiero absolwent klasy szóstej powinien umieć w pełni samodzielnie poszukiwać Źródeł wiedzy i właściwie je dobierać, stosownie do postawionego przed nim zadania.~ Nie jest wielką sztuką tak zorganizować pracę klasy w okresie nauczania początkowego, by znaleźć czas na spokojne zjedzenie przez uczniów drugiego Śniadania, gimnastykę śródlekcyjną czy też umycie zębów po jedzeniu. To samo w odniesieniu do dzieci starszych zaczyna już być problemem. Ich gotowość do samorzutnego postępowania zgodnie z zasadami higieny będzie doskonałą miarą skuteczności działań wychowawczych szkopy . Uczeń najmłodszych klas szkoły podstawowej chętnie uprawia rożne dziedziny twórczości artystycznej i jest, na ogół, wdzięcznym odbiorcą sztuki. Nauce w klasach 4-6 powinna wszakże towarzyszyć stopniowa konkretyzacja zainteresowań

artystycznych, a zadaniem szkoły jest proces ten stymulować. Jest to bodaj jedno z najtrudniejszych zadań, jakie staje przed nauczycielami: tym trudniejsze, że do problemu tego na ogół nie przywiązuje się dostatecznej wagi ³.

Trudno przecenić też znaczenie kształtowania właściwych relacji wewnątrzgrupowych i umiejętności współpracy. To pierwszy i bodaj najważniejszy krok

w kierunku tak ważnej we współczesnym społeczeństwie tolerancji. Jest niezwykle istotnym zadaniem nauczycieli takie zorganizowanie pracy w klasach 4-6, by znalazło się miejsce i na wzajemną pomoc, i życzliwość, i niezbędną dozę rywalizacji

3. Ukształtowanie nowych cech

-krytycyzm wobec źródeł wiedzy i nauki szkolnej :

-umiejętność stawiania sobie celów, planowania działań i wytrwałego dążenia do realizacji założonego planu:

- tolerancję;

-gotowość i chęć prowadzenia działań o charakterze społecznym

W okresie nauki w klasach 4-6 uczeń powinien uzyskać również szereg nowych cech, które w czasie nauczania początkowego nie były rozwijane bądź rozwijały się na marginesie działalności dydaktyczno-wychowawczej szkoły .

-Cechą o charakterze fundamentalnym jest krytycyzm, z którym wiąże się przyznanie uczniowi prawa do posiadania własnej opinii i jej prezentowania. Jest to wielka sztuka działalności pedagogicznej, nieledwie rewolucja, aby uznać, że uczniowie mogą mieć własne zdanie na rożne tematy i że zdalnie to powinno być brane pod uwagę przez nauczycieli. Jest to jednak niezbędny warunek uczynienia z uczniów świadomych partnerów nauczyciela. bez czego trudno sobie wyobrazić efektywną szkołę przyszłości.

-Równie istotną cechą jest umiejętność stawiania sobie celów i wytrwałość w dążeniu do ich realizacji. Jej kształtowanie możliwe będzie wyłącznie w szkole, w której uczniowie uzyskają realny wpływ na to co ich spotyka. Jednym z podstawowych problemów szkoły tradycyjnej jest traktowanie ucznia jako elementu maszynerii puszczonej w ruch według określonego w domyśle najmądrzejszego programu. Tam, gdzie wszystko jest ustalone i dane raz na zawsze, trudno jest mówić o świadomym podejmowaniu zadań przez dziecko.

3 Co najwyżej po latach stwierdza się, że to młode pokolenie" jest głuche i ślepe na zjawiska artystyczne za wyjątkiem może tzw. pop-kultury Mało kto rozumie, że prawdziwą przyczyną takiego stanu rzeczy jest głuchota i ślepota wychowawcza. zarówno szkoły jak i niestety domu rodzinnego.

--Gotowość i chęć prowadzenia działań o charakterze społecznym powinna kształtować się w miarę wyrastania ucznia z naturalnego egocentryzmu dziecięcego. Najlepszym czasem po temu jest właśnie okres nauki w klasach starszych szkoły podstawowej. Warto przy tym pamiętać, że tolerancja, tak istotna we współczesnym świecie, jest miedzy innym i pochodną wrażliwości społecznej.

Sposoby osiągania założonych celów edukacyjnych

Zespół pedagogiczny realizujący "Jednolity program..." zmierza do osiągnięcia celów edukacyjnych przez:

1. Odpowiedni dobór treści kształcenia i opracowanie ich w postaci bloków tematycznych.

2. Stosowanie aktywnych metod pracy

Podstawowymi formami nabywania nowych wiadomości i umiejętności będą formy oparte na aktywnym . Z szerokiej gamy metod aktywnych szczególnie przydatne będą w realizacji celów poszczególnych sfer kształcenia:

a) metoda obserwacji, a w szczególności obserwacja zjawisk przyrodniczych, b) metoda praktycznej działalności dziecka. a w szczególności (przykładowo) :

- prace samodzielne w ramach bloków przedmiotowych oraz matematyki;

- w zakresie kształcenia polonistycznego - prowadzenie i nagrywanie wywiadów, przedstawianie w formie pisemnej i ustnej wniosków z przeprowadzonych obserwacji, Ćwiczenia dramowe, samodzielna korekta własnych prac pisemnych z wykorzystaniem słownika ortograficznego, własna twórczość literacka i plastyczna inspirowana literaturą;

-w zakresie kształcenia matematycznego samodzielne układanie zadań tekstowych, praktyczne pomiary:

-w zakresie kształcenia przyrodniczego przeprowadzanie prostych eksperymentów, własna twórczość plastyczna inspirowana przyrodą .

3 Włączenie ucznia w proces nabywania nowych wiadomości i umiejętności kształcenia przez umożliwienie mu współdecydowania o podejmowaniu części proponowanych przez nauczyciela zadań.

Sposobem włączania ucznia w proces kształcenia jest wprowadzenie kart wymagań, prezentujących plan nauczania jednego bloku tematycznego i określających wymagania stawiane przez nauczycieli. Dziecko, któremu uświadomiono cel działania, jest bardziej skłonne do aktywnej, twórczej pracy, wykraczania poza ramy określone przez nauczyciela; jest otwarte na zdobywanie nowych wiadomości.

4. Indywidualizację pracy ucznia.

Przyjęty styl pracy, polegający na wprowadzeniu bloków tematycznych przeplatanych tygodniami podsumowań, oraz specyficzna rola wychowawcy klasy będącego mistrzem-opiekunem każdego ze swych podopiecznych, pozwalają na pracę z każdym dzieckiem i indywidualizację nauczania.

5. Życzliwość, uśmiech i konsekwencję w postępowaniu nauczycieli.

Wymienione powyżej sposoby nie są jedynymi, prowadzącymi do osiągnięcia przyj tych celów edukacyjnych. Nadal stosowane będą znane do tej pory metody kształcenia umiejętności i nabywania wiadomości w zakresie poszczególnych sfer edukacji. Jednak wzbogacenie ich o aktywny udział dziecka, indywidualizację jego pracy, stosowanie atrakcyjnych form i metod, dobór treści kształcenia bliskich uczniowi, wyposażenie sali lekcyjnej w narzędzia niezbędne w procesie poznania pozwoli na szybsze i skuteczniejsze osiągnięcie celów edukacyjnych