ONTOLOGIA – jest to teoria bytu, szeroko rozumianej rzeczywistości. O. Stara się rozstrzygnąć, czy istnieje jeden byt, czy więcej jego rodzajów. Docieka jego natury oraz tego, jakie istotne właściwości mu przysługują. Rozważa byt w aspektach czasowym i przestrzennym. Interesuje się strukturą rzeczywistości, charakterem układu stanowiących ją rzeczy i zjawisk, jego ewentualnym porządkiem i prawidłowością. Stawia problem wolności, próbując wyjaśnić, na czym ona polega i jaki ma zakres. Zajmuje się stosunkiem świadomości, psychiki do materii. Podejmuje zagadnienie rozwoju rzeczywistości oraz prawidłowości, które nimi rządzą.
EPISTEMOLOGIA – (gnoseologia, teoria poznania). W ramach tej dyscypliny filoz. Mieszczą się problemy dotyczące poznania bytu. Rozpatruje ona tę szczególną postać aktywności ludzkiej, która zmierza do wykrycia wiedzy o rzeczywistości. Dlatego też epistemologia analizuje pochodzenie poznania (aspekt genetyczny) jak też drogi, którymi powinno się podążać (aspekt metodologiczny ). Rozważa kwestię możliwości poznawczych człowieka, a więc sprawę tego rodzaju, czy świat jest w pełni dla niego poznawalny, czy tez nie. Kieruje wreszcie swą uwagę na rezultaty naszych czynności poznawczych, mając na względzie to, czy osiągnięte wyniki odznaczają się prawdziwością. W związku z tym stara się w ogóle określić prawdę oraz podać jej kryterium, jej probierz, pomocny dla stwierdzenia, który sąd lub zdanie odpowiada warunkom nałożonym przez definicję prawdy.
ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA – dyscyplina ta wypracowuje ogólną, filoz. Koncepcję człowieka. Przede wszystkim koncentruje się na jego istotnych właściwościach, czyli na tzw. naturze ludzkiej, oraz stara się określić miejsce, jakie zajmuje on tak w świecie przyrodniczym, jak też w świecie społeczno – kulturowym. Ponadto porusza zagadnienia sensu i celu życia ludzkiego, szczęścia, cierpienia, śmierci, stosunku jednostki do zbiorowości.
ETYKA, CZYLI NAUKA O MORALNOŚCI – interesuje się ona postępowaniem ludzkim, jego charakterystyką z punktu widzenia dobra i zła. Stąd rozważane przez nią problemy wartości, oceny, normy, sposobu poznawania faktów moralnych, ich zakresu, ideału etycznego. Rozpatruje także kwestię związków między stanowiskami etycznymi a określonymi koncepcjami ontologicznymi i religijnymi.
ESTETYKA – dział ten tradycyjnie bywa określany jako nauka o pięknie. Niewątpliwie chodzi również o inne kategorie estetyczne, jak wdzięk, urok, wzniosłość, konieczność czy nawet różne odmiany brzydoty. Bliższa analiza przedmiotów, w których pojawiają się owe kategorie, stanowi jeden z głównych kierunków dociekań estetycznych. Drugi kierunek – to badanie samego przeżycia estetycznego, jego faz, elementów składowych oraz uwarunkowań.
FILOZOFIA SPOŁECZNA – dziedzina ta rozpatruje ogólne zagadnienia związane z życiem społecznym człowieka. W jej obrębie pojawiają się takie problemy jak : problem prawidłowości kierujących funkcjonowaniem i rozwojem społeczeństwa, kwestia świadomości społecznej i jej stosunku do materialnych warunków egzystencji ludzkiej, zagadnienie państwa, problem dziejów, ich kierunku, sensu oraz czynników decydujących o takim czy innym przebiegu wydarzeń historycznych.
PROBLEM BYTU W DZIEJACH FILOZOFII – wyjaśnij na kilku przykładach
W całym tym zagadnieniu chodzi o to, czy byt istnieje niezależnie od naszych przeżyć psychicznych, czy też pozostaje w tak ścisłym związku z nimi, że nie można mu przypisać obiektywnego istnienia.
Zanegowanie obiektywnego istnienia rzeczywistości, a tym samym włączenie jej w sferę subiektywnych przeżyć świadomych podmiotu stanowi kwintesencję reprezentowanego przez subiektywnych idealistów. W dziejach filozofii pojawiał się on stosunkowo rzadko. Najbardziej znanym przedstawicielem jest George Berkeley, uważa on, że świat materialny wobec świadomości zyskuje charakter jej wytworu, fikcji, czegoś, co istnieje subiektywnie. Z dziedziny transcendentnej (łac. Przekraczać), w stosunku do umysłu ludzkiego, staje się jego immanentną (łac. In maneo – pozostają wewnątrz) treścią.
Przedstawiciele idealizmu obiektywnego uznają, że rzeczywistość nie jest tworem umysłu ludzkiego, że istnieje ona niezależnie od naszej woli i świadomości. Ma ona jednak, ich zdaniem, charakter duchowy, albo i duchowy, i materialny.
Idealistami obiektywnymi mogą być zarówno moniści, jak dualiści i pluraliści. Stanowisko to reprezentuje np. Hegel, Platon. Wg Platona idee nie są bowiem bytem pomyślanym przez kogoś. Stanowią autonomiczny świat niezmiennych, wiecznych i doskonałych przedmiotów. Miejsce idei w systemie Tomasza z Akwinu zajmuje Bóg, który jest istotą tak doskonałą, że nie do pomyślenia byłoby, że jest wytworem jakiegoś umysłu, ale także przyroda materialna, chociaż stworzona, przedstawia dla niego obiektywną realność.
U Kartezjusza obie substancje, myśląca i rozciągła, są bytami w pełni obiektywnymi.
Filozofia marksistowska, że wszelki materializm uznaje obiektywne istnienie rzeczywistości, przy czym przez rzeczywistość rozumie on byt materialny w całym bogactwie jego różnorodnych przejawów. Głosi bezwzględny prymat materii wobec tego, co duchowe.
Wyróżnienie owych stanowisk wiąże się z podejściem filozofów do materialnej rzeczywistości, która stanowi naturalny teren życia i działalności człowieka, poddany ogólnej refleksji dopiero na płaszczyźnie filozoficznej. W rozważaniach ontologicznych (metafizycznych) świat materialny znajdował zawsze swoje miejsce. Jednakże różnie bywał interpretowany. Wyróżniamy dwa zasadnicze stanowiska: idealizm i realizm.
MONIZM – zwolennicy tego stanowiska uważają, że istnieje jeden byt o naturze duchowej. Natomiast rzeczywistość materialną traktują jako cos pozornego, ułudnego, czemu właściwie nie przysługuje faktyczne istnienie. Monizm jest skrajną postacią idealizmu.
DUALIZM – dualiści uważają, że materia jest bytem, ale nie jedynym, gdyż oprócz niej istnieje również byt duchowy. Według nich cała rzeczywistość rozpada się zatem na dwie, zasadniczo różniące się sfery bytowe: idealną i materialną. Są przy tym przekonani, że obie te sfery nie odgrywają równorzędnej roli i zawsze podkreślają wyższość bytu duchowego. Przejawia się to najczęściej w tym, że bytowi duchowemu przypisuje się czasem pierwotność wobec bytu materialnego, uzależnia się przyrodę od czynników idealnych oraz widzi się w duchu byt doskonalszy.
PLURALIZM – zwolennicy tego rzadkiego stanowiska sądzą, że rzeczywistości nie da się sprowadzić ani do jednego bytu, ani do dwóch rodzajów bytu. Twierdzą oni, że istnieje wiele bytów, z których każdy charakteryzuje się odrębnością, samodzielnością i niesprowadzalnością do innych sfer bytowych. Każdy taki byt jest jakby „światem dla siebie”. (Gottfried Wilhelm Leibniz).
MATERIALIZM – jeden z dwóch głównych kierunków w rozwoju filozoficznym wychodzący z założenia, że świat istnieje obiektywnie, niezależnie od świadomości, która jest wtórna w stosunku do materii (materializm dialektyczny) dialektyczna postać filozofii materialistycznej, stanowiąca światopoglądową i metodologiczną podstawę marksizmu; (m. historyczny) materialistyczne pojmowanie dziejów.
IDEALIZM – kierunek filozoficzny zakładający pierwotność ducha, idei, świadomości i wtórność materii, przeciwstawny materializmowi.