Sytuacja szkolnictwap olskiego w latach 1917-1932; Reforma szkolnictwa (tzw.jędrzejewiczowska) – zalety i wady.
11 marca 1932 roku Sejm II Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił opracowaną reformę szkolną przez ministra Janusza Jędrzejewicza i wiceministra Kazimierza Pierackiego następców nagle zmarłego Sławomira Czerwińskiego.
Ustawa O ustrojus zkolnictwa dokonała poważnej przebudowy całego systemu szkolnego. Program szkół powszechnych rozbito na trzy szczeble , którym odpowiadały trzy stopnie organizacyjne szkół.
- Elementarny zakres wykształcenia ogólnego
- Rozszerzone i pogłębione wykształcenie ogólne
- Przysposobienie do życia społeczno-obywatelskiego i gospodarczego
Nauka w szkole powszechnej trwała siedem lat .
Szkoła pierwszego stopnia miała 2- letnią klasę III i 3-letnia klasę IV i jednego nauczyciela jeśli ilość uczniów nie przekracza 60 oraz dwóch nauczycieli przy liczbie od 61 do 120 uczniów
Szkoła II stopnia miała dwu letnią klasę VI i uczyło 3 nauczycieli przy liczbie od 121 do 160 uczniów lub czterech, jeśli liczba uczniów wynosiła 161 do 210.
Natomiast szkoła III stopnia miała 7 klas jednorocznych i co najmniej 211 uczniów i pięciu nauczycieli.
Ustawa wprowadziła obowiązkowe dokształcanie ogólne i zawodowe całej młodzieży do lat 18, która wypełniła obowiązek szkolny i nie uczęszczała do żadnej szkoły. Dokształcanie to miało być realizowane stopniowo , ale obowiązek ten nie był wykonywany i w praktyce liczba młodzieży objęta dokształceniem spadła.
W miejsce dawnego 8-letniego gimnazjum ogólnokształcącego wprowadzono 6-letnią szkołę średnią ogólnokształcącą podzieloną na 4-letnie gimnazjum jednolite podw zględem programowym i dwuletnie liceum programowo zróżnicowane ( klasyczny, humanistyczny, matematyczno-fizyczny i przyrodniczy), których podstawęd ydaktyczną stanowiły odpowiednio dobrane grupy przedmiotów. Do I klasy gimnazjum przyjmowano , na podstawie egzaminów wstępnych, a do liceum – absolwentów gimnazjum, na podstawie świadectw.
Szkolnictwo zawodowe obejmowało według ustawy szkoły dokształcające, szkoły typu zasadniczego oraz przysposobienia zawodowego. Szkoły dokształcające zawodowe przyjmowały młodzież pracującą, podlegającą obowiązkowi dokształcania. Program tych szkół, rozłożony na 3 lata opierał się na pierwszym i drugim szczeblu programowym szkoły powszechnej.
Poza tym w ustawie uwzględniono szkoły mistrzów i nadzorów, szkoły przysposobienia zawodowego dla absolwentów szkół ogólnokształcących różnych stopni, zawodowe kursy specjalistyczne oraz ogólnokształcące kursy uzupełniające dla absolwentów szkół zawodowych niższych stopni, pragnących przejść do szkół zawodowych wyższych stopni np. z gimnazjum do liceum.
Ustawa zmieniła istniejący system kształcenia nauczycieli szkół powszechnych. Wprowadziła 3-letnie licea pedagogiczne oparte na programiez reformowanego gimnazjum ogólnokształcącego oraz 2-letnie pedagogia przeznaczone dla absolwentów liceum ogólnokształcącego. Kształcenie kandydatek na wychowawczynie w przedszkolach odbywało się w 4-letnich seminariach. Absolwenci wszystkich szkół szczebla licealnego mogli wstępować do szkół wyższych na podstawie uzyskanych świadectw dojrzałości.
Reforma Jędrzejewiczowska spotkała się zarówno z głosami uznania, jak i ostrej krytyki. Krytykowano za wprowadzenie reformy w okresie największego kryzysu finansowego jak również za , ograniczenie dostępu dzieci wiejskich do szkół stopnia wyższego. Przechodzenie uczniów ze szkół niższego do wyższego stopnia było poważnie utrudnione gdyż powodowało w wielu przypadkach utratę jednego roku nauki. Przy tych zasadniczych wadach ustawa Jędrzejowiczowska miała również nie małe zalety. Przede wszystkim położyła kres dotychczasowemu ustroju szkolnego. Dzięki skróceniu szkoły średniej i oparciu jej na drugim szczeblu programowym szkoła powszechna stanowiła odtąd prawie wyłączną drogę prowadzącą do wyższych stopni kształceniu .Dużym sukcesem było przesunięcie momentu rozpoczęcia nauki szkoły średniej z 10 do 12 lub 13 roku życia, co powodowało zwłaszcza u dzieci wiejskich, późniejsze opuszczanie domu rodzinnego i wydłużało okres tańszej i dostępniejszej nauki w blisko położonej szkole powszechnej.
Równie ważną zaletą reformy było opóźnienie decyzji związanej wyborem specjalistycznego kierunku kształcenia w szkole średniej z 13 do 16 roku życia ucznia, gdy zainteresowania intelektualne i zdolności są już na ogół wyraźniej skrystalizowane .Ustawa podniosła rangę średnich szkół zawodowych. Szkoły nauczycielskie oparte na gimnazjach i liceach ogólno kształcących dawały kandydatom na nauczycieli nie tylko lepsze przygotowanie ogólne niż dotychczasowe seminaria, lecz również umożliwiały absolwentom podejmowanie studiów wyższych . Nowy system kształcenia nauczycieli sprawił że Polska była krajem przodującym, ale wybuch wojny przeszkodził w sprawdzeniu wartości nowych szkół nauczycielskich, gdyż pierwsi mieli przystąpić do pracy we wrześniu 1939 roku.
Do szkół wprowadzono nowy program nauczania opracowany przez Komisje zgodnie z dyrektywami Janusza Jędrzejewicza zalecając jak najściślejsze powiązanie programów z zadaniami wychowawczymi szkoły, zgrupowanie materiału nauczania różnych przedmiotów wokół centralnego zagadnienia, którym była Polska, jej dzieje i kultura.
Pierwsze projekty dla publicznych szkół powszechnych ogłoszono w 1933 roku.
Głównym kryterium doboru treści nauczania stało się wychowanie obywatelsko-państwowe, oparte na kulturze Polski, traktowanej jako kultura materialna i duchowa państwa polskiego. Istotną częścią programu szkolnego było zaznajomienie młodzieży z życiem gospodarczym środowiska i kraju oraz przygotowanie jej praktycznej działalności. Głównymi zaletami nowych programów było konsekwentne podporządkowanie materiału nauczania celowi pedagogicznemu, określonemu jako wytwarzanie jednostek samodzielnych, twórczych i uspołecznionych. Na uznanie zasługują również formalne zalety programów szkolnych : znakomicie opracowane uwagi metodyczne, dobór treści podporządkowany idei naczelnej, szerokie uwzględnienie zasady wzajemnego powiązania treści nauczania poszczególnych przedmiotów, elastyczność programów pobudzająca inicjatywę nauczycieli i pozwalająca na uwzględnienie elementów regionalnych i środowiskowych w nauczaniu. Mimo kryzysowych warunków , w jakich jędrzejewiczowskie programy wchodziły w życie, akcję ich wprowadzenia przygotowano z rozmachem i bardzo starannie. Zmiany i nowy program nauczania dobrze służył szkole polskiej i nie stał w kolizji z interesem szerokich mas narodu
- PEDAGOGIKA
Sposoby uprawiania pedagogiki
Jakpodaje Stanisław Palka „pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu isamokształceniu człowieka w ciągu jego całego życia.” W skład tej bardzoobszernej dziedziny wchodzą między innymi:
1) wychowywanie ikształcenie– czyli oddziaływaniabezpośrednie lub pośrednie człowieka na człowieka w ciągu całegożycia
2) samokształtowanie,samowychowanie, samodoskonalenie człowieka– czyli działania skierowane na samego siebie w ciągucałego życia.
Powyższe zadania realizowane są bądź to w sposóbintencjonalny, w jakimś sensie zamierzony, bądź raczej przypadkowy, realizowanybez wyraźnej świadomości skutkówwychowawczych i kształcących, co socjologia nazywa „procesem socjalizacji”,czyli najprościej mówiąc uczeniem się ról społecznych.
Zracji swojej obszerności działania pedagogika jest dziedzinąi nterdyscyplinarną,czyli taką, która czerpie z doświadczeń i wiedzy innych dyscyplin naukowych.Dużym źródłem wiedzy, które jest niezbędne w pedagogice są psychologia rozwojowa, socjologia, medycyna.Szczególne zastosowanie z psychologii rozwojowej ma koncepcja Eriksona,dotycząca kolejnych stadiów psychospołecznego rozwoju człowieka.
Jakjuż wcześniej wspomniałam wychowanie, kształcenie i samokształcenie sąpodstawowymi składnikami tej dziedziny. Dlatego też chciałabym przytoczyćdefinicję tych trzech jakże podstawowych pojęć w pedagogice. Wychowanie obejmujezestrój działań służących kształtowaniu osobowości człowieka i wspomaganiurozwoju tej osobowości. Kształcenie obejmuje opanowywanie wiadomości iumiejętności, rozwijanie zdolności poznawczych, rozwijanie zainteresowań,przygotowywanie do samokształcenia, formowanie postaw poznawczych. Ma więcznaczenie zarówno „nauczające”, jak i „wychowujące”. Samokształtowanie ma wymiarsamodzielnej aktywności wychowawczej (samowychowywanie) i kształcącej(samokształcenie) skierowanej na samego siebie w celu pełnego rozwojuosobowości.
W nowocześnie podejmowanych procesachwychowania, kształcenia i samokształtowania człowieka duże znaczenie mają takiewyróżniki, jak np. podmiotowość (nauczycieli, uczniów), partnerstwo (nauczycielii uczniów, wychowawców i wychowanków), postawa twórcza i twórcza aktywność,samodzielność poznawcza, demokracja, tolerancja, a zarazem to wszystko maogromne znaczenie dla badań pedagogicznych. Bogactwo składników powoduje, żeobok podstawowych dyscyplin pedagogicznych, kreują się także nowe dyscyplinypochodne, wyłaniane przez specyficzne kryteria, o różnym stopniu zasięgupoznawczego.
Pośródróżnych ujęć redukujących, porządkujących, można wyróżnić dwa główne, zwracającuwagę na ich metodologiczne konteksty. Są to:
1. koncepcję pedagogiki jakonauki empiryczno-analitycznej i jako naukihumanistycznej
2. koncepcję pedagogiki teoretyczniezorientowanej i pedagogiki praktycznie zorientowanej
Co ciekawe koncepcje te nie wykluczają się, a wręczprzeciwnie, w znacznym stopniu są zbieżne, uzupełniając się wzajemnie,zachowując przy tym swój specyficzny charakter, co będę chciała ukazać w dalszejczęści mojej pracy.
1. Pedagogika jakoempiryczno-analityczna i nauka humanistyczna
Pedagogika przez znaczną część teoretyków zaliczana jestdo nauk, których metodologia wzorowana jest na naukach przyrodniczych ispołecznych i w których wykorzystywany jest pozytywistyczny model badawczy.Badania empiryczne w pedagogice mają aspekt teoretyczny i praktyczny. Aspektteoretyczny jest związany z opisem i wyjaśnieniem faktów, zjawisk i procesówpedagogicznych bez włączenia czynności oceniania. W trakcie tych badań stawianesą hipotezy, które są weryfikowane lub falsyfikowane. Efektem tych badań sąprawidłowości i formułowane prawa: deterministyczne i korelacyjne, jednoznacznei statystyczne. Aspekt praktyczny powiązany jest z projektowaniem określonychstanów rzeczy w dziedzinie zjawisk i procesów pedagogicznych i ocenianiemfunkcjonowania tych projektów.
Inni teoretycy zaliczają pedagogikę do grona naukhumanistycznych. Gdzie ściśle nawiązuje się do filozofii, teoriisocjologicznych, do psychologii humanistycznej, do filozofii. Jednak jednym zpodstawowych wyróżników metodologicznych pedagogiki humanistycznej jestprowadzenie w jej obrębie pedagogicznych badań jakościowych. Charakterystycznymicechami tych badań są: przyjęcie kategorii poznawczych, którymi są „rozumienie”i „interpretacja”, przyjmowanie niematematycznych procedur analitycznych iodrzucenie pomiaru, holistyczne podejście badawcze, ujmowanie rzeczywistości zpunktu widzenia osoby badanej, wprowadzenie oceniania, elastyczne i otwartesposoby zbierania danych. Typowymi metodami badań jakościowych są: obserwacja uczestnicząca, wywiad swobodny,jakościowa analiza treści dokumentów osobistych i wytworów.
Wg Stanisława Palki oba te sposoby uprawiania pedagogikii prowadzenia badań są niezbędne i równoprawne. Decyduje o tym natura badanychfaktów i zjawisk pedagogicznych.
2. Pedagogika jako nauka teoretycznie i nauka praktycznie zorientowana
Jeżeli przyjmiemy jako kryterium intencję badawczą osób uprawiających pedagogikę, można wyróżnić pedagogikę teoretycznie zorientowaną ipedagogikę praktycznie zorientowaną. Intencje badawcze pierwszej z nich sąukierunkowane na poznanie naukowe, na budowanie systemu teoretycznej wiedzypedagogicznej i teorii. Ta pierwsza, czyli wiedza pedagogiczna, dotyczywłaściwości uzyskiwanych wyników badań, ich cech, odkrywanych prawidłowości, ichsytemu ogólności i możliwości generalizacji. Ta druga zaś, czyli teoriapedagogiczna, jest zbiorem praw odnoszących się do dziedziny pedagogiki ipełniących funkcję wyjaśniającą.
Intencja badaczy z nurtu praktycznie zorientowanej jest służenie praktycepedagogicznej, czynienie starań zmierzających do jej przekształcania. Realizująto, uogólniając wyniki badań praktyki pedagogicznej, czynienie starańzmierzających do jej przekształcenia. Szczególną rolę w tym nurcie odgrywająpróby eksperymentalne i badania innowacyjne. W tym nurcie mieszczą się badaniaempiryczne, badania związane z tzw. Technologią pedagogiczną, służące określaniutreści, metod, form, środków skutecznej realizacji określonych celówdydaktycznych i wychowawczych oraz określaniu uwarunkowań tej skuteczności. Dotego nurtu można zaliczyć także orientację naukową, którą zwykło się nazywaćpedagogiką krytyczną. Wiedza zdobywana w tej pedagogice ma charakterinnowacyjny, oświeceniowy i emancypacyjny, a więc ściśle praktyczny, zaś badaniamają u podstaw pewną akceptowaną przez badacza aksjologię.