Z naukowego punktu widzenia termin agresja interpretowany jest jako zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobach lub rzeczach, czynności mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi. Pojęcie agresja często zastępowane jest takimi terminami jak: wrogość, wojowniczość, napastliwość, destrukcyjność. Wymienione terminy służą do określenia tendencji czy skłonności do zachowania czynnego lub werbalnego skierowanego przeciwko komuś lub czemuś. Najczęściej mówi się o agresji fizycznej i słownej oraz agresji bezpośredniej i pośredniej. Agresja bezpośrednia polega na ataku skierowanym wprost na określoną osobę lub rzecz. Przy agresji pośredniej zachowania powodują szkodę lub przykrość osobie, na którą skierowana jest agresja, nie przybierają jednak formy bezpośredniego ataku na nią. Agresja słowna wyraża się w formie wypowiedzi poniżających, grożenia, wprowadzania w błąd, co pociąga za sobą szkodliwe konsekwencje dla osoby, na którą skierowana jest agresja. Może wystąpić również agresja słowna pośrednia, zmierzająca do wytworzenia negatywnej opinii o atakowanej osobie i do obniżenia jej wartości w opinii innych osób. Agresja fizyczna wyraża się natomiast w biciu, gryzieniu, przezywaniu, szarpaniu czy kopaniu. Mechanizmem powstawania agresywnego zachowania jest brak więzi emocjonalnej dziecka z rodzicami, nie zaspokajanie jego potrzeb, w szczególności psychicznych, takich jak bezpieczeństwo, kontakt
z osobami bliskimi, miłości, akceptacji i uznania. Oprócz potrzeb ogólnych występujących u ludzi w każdym wieku istnieją potrzeby rozwojowe, właściwe dla okresu dzieciństwa i jego kolejnych etapów. Jeżeli nie zostaną zaspokojone może to być przyczyną agresji.
Zdecydowana większość czynników, które powodują, że jednostka zachowuje się agresywnie ma podłoże psychologiczne. Jak słusznie zauważył E. Aronson „agresję może spowodować każda nieprzyjemna lub przykra sytuacja, taka jak gniew, cierpienie, nuda, itp.,” dlatego też wychowanie dziecka ma istotny wpływ na jego dalsze funkcjonowanie w społeczeństwie. Dorastające dziecko jest bacznym obserwatorem sytuacji które występują wokół niego i wielokrotnie postępowanie rodziców ma odzwierciedlenie w jego przyszłym życiu.
Jak wykazują badania maltretujący rodzice sami doświadczali zbyt surowego karania w dzieciństwie. Ich stosunek do własnych dzieci jest po prostu odzwierciedleniem stosunków panujących w rodzinie macierzystej. Niesubordynacja, której przyczyną jest chęć dominacji nad innymi powoduje, że w człowieku wyzwala się natężenie agresji. Alkohol to główna z przyczyn zachowania agresywnego. Dzieci z rodzin patologicznych, które często widziały ojca alkoholika wywołującego awantury, agresywnie zachowującego się w stosunku do pozostałych członków rodzin zachowują się agresywnie w szkole, na podwórku. Osoby takie nie mają poczucia winy, gdyż od dzieciństwa nie potrafią rozróżnić dobra od zła. W ich wyobraźni bardzo często nie ma współczucia dla innych. W wielu przypadkach u osób dorosłych nadmierne spożycie alkoholu powoduje zmiany w psychice co jest źródłem konfliktów, który przeradza się w agresję. Często człowiek słaby psychicznie pod wpływem niepowodzeń, porażek doznaje poczucia winy, którą stara się wyładować
w sposób agresywny np. znęcając się nad dziećmi.
Jak wskazują badania statystyczne wykształcenie rodziców ma również wpływ na zachowanie się dzieci. Rodzice o najniższym poziomie edukacji mają trudności w znalezieniu zatrudnienia. Środki materialne które posiadają wystarczają na zabezpieczenie tylko elementarnych potrzeb. Ten stan rzeczy powoduje narastające konflikty w rodzinie, które pozostawiają niepokój
u dzieci. Silne napięcia emocjonalne wywołują u dzieci niezgodne pożycia rodziców, dla których częste kłótnie, alkohol, nienawiść i wrogość również okazywana jest dzieciom. Doświadczenia wyniesione z domu rodzinnego w późniejszym okresie przenoszone są na kontakty z innymi ludźmi.
Role społeczne pełnione przez poszczególne osoby mogą spowodować frustrację w przypadku napotkania trudności, których nie można pokonać.
Na skutek takich doświadczeń i negatywnych doznań emocjonalnych, towarzyszących niepowodzeniu w pokonywaniu trudności związanych
z pełnieniem roli społecznej równowaga procesów psychicznych zostaje zakłócona. W przypadku zachowanie agresywne nie zastosowane początkowo intencjonalnie mogą doprowadzić do osiągnięcia celu i przez uzyskaną w ten sposób nagrodę utrwalić się jako stały rodzaj zachowania. Niemalże zawsze można dostrzegać zależność pomiędzy zjawiskiem frustracji u człowieka, który ujawnia zachowania agresywne.
Wiele osób pod wpływem wykonywanego zawodu doznaje uszczerbku psychicznego U takich grup zawodowych jak żołnierze, policjanci, wykonywana pracy ma odbicie w psychice człowieka. Wielu spośród tej grupy wprowadza klimat z instytucji w jakich pracują do domu rodzinnego. Licznie stwierdzone przypadki potwierdzają tezę, iż osoby, które są wzorowymi żołnierzami czy policjantami, w domu wywołują liczne awantury, maltretują najbliższych. Charakter wykonywanej pracy, nadmierna dyscyplina, bezwzględne posłuszeństwo, wywołują potrzebę również takiego poddania w domu.
Problem potrzeb ludzkich, humanistycznych ma ścisły związek z problematyką systemu wartości człowieka. Rozprzestrzenianie się postaw konsumpcyjnych we współczesnym świecie w przypadku nikłego zaspokojenia potrzeb, brak środków finansowych wzbudza agresję. W wielu osobach rodzi się chęć posiadania absolutnej i nieograniczonej władzy nad wszystkim, co żyje. Jeżeli nie zostanie osiągnięty cel to jednostki posuwają się do różnych agresywnych działań aby tylko osiągnąć sukces. Wielu spośród skazanych odbywających karę pozbawienia wolności, dopuściło się czynów agresywnych pod wpływem alkoholu, narkotyków. Z kolei spożywanie tych używek ma podłoże psychologiczne. Osoby załamane po porażkach życiowych sięgają po te środki w celu uśmierzenia bólu, jednak ma to negatywny wpływ na dalsze ich postępowanie.
Problem seksu zdecydowanie należy uznać za mechanizm psychologiczny zachowania agresywnego. Wzmożony popęd seksualny zarówno u mężczyzn jak i kobiet może być przyczyną konfliktu w związku małżeńskim. Jeżeli druga ze stron nie będzie w stanie zaspokoić tych potrzeb, najczęściej prowadzi to do gwałtu, który powoduje spustoszenie w psychice człowieka. Im częściej takie postępowanie się powtarza tym bardziej wzrasta ryzyko agresji. Problem nadpobudliwości seksualnej jest szczególnie niebezpieczny w odniesieniu do osób, które nie posiadają partnera seksualnego. W celu zaspokojenia potrzeb dopuszczają się takich czynów jak molestowanie seksualne osób bezbronnych.
Reasumując należy zaznaczy iż w opracowaniu poświęcono wiele uwagi problemowi agresywnego zachowania dzieci gdyż od młodości kształtuje się osobowość i psychika osoby. Od sposobu wychowania dziecka, warunków w jakich dorasta zależy czy będzie miało skłonności do agresji lub nie. Brak opieki za strony rodziców lub innych prawnych opiekunów, nadmierna swoboda w okresie dorastania może wywołać alkoholizm, narkomanię co powoduje spustoszenie w psychice człowieka i może objawiać się zachowaniem agresywnym. Wśród osób spożywających alkohol, narkotyki jak i należących do wszelkich subkultur takich jak np. skini czy hipisi, najwięcej jest przestępców odsiadujących wyroki. Nadmiar tych używek najczęściej wywołuje negatywne następstwa w postaci zachowań agresywnych. Dlatego też należy zauważyć, iż od wczesnego dzieciństwa niezbędna jest opieka i uczucie emocjonalne między dzieckiem a rodzicami.
LITERATURA:
· E. Aronson, przełożył J. Radzicki, Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa 1997r.;
· J. Grochulska, Reedukacja dzieci agresywnych, Wydawnictwo Szkolne
i Pedagogiczne, Warszawa 19982r.;
· I. Pospiszyl, Przemoc w rodzinie, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994r.;
· L. Siniugina, Agresja czy miłość, Krajowa Agencja Wydawnicza RSW, Warszawa 1981r.