Jan Paweł II jest jedną z najbardziej znanych osób na świecie . Miliony ludzi uczestniczy w spotkaniach z nim podczas odbywanych pielgrzymek. Miliardy widziały go na ekranie telewizora , na okładkach ilustrowanych magazynów , na znaczkach pocztowych , kolportowanych do najodleglejszych zakątków planety. Wielu słyszało jego mocny a zarazem ciepły i tajemniczy głos – głęboko przemyślało jego wypowiedzi , dotyczące wskazań sytuacji człowieka w współczesności. Ta postać w bieli , wsparta na pięknym pastorale, stała się symbolem dobra , największym autorytetem moralnym , głosem sumienia świata. Jan Paweł II często powtarza , że miarą każdego człowieka są owoce jego pracy [1]. Wypowiedź ta jest w pełni lustrzanym odbiciem sylwetki Karola Wojtyły. Posiada on na pewno osobowość wykraczającą poza zasięg dokonań zwykłych ludzi. Pracował w ciszy i samotności i do tego momentu był przypisany tylko jednej rzeczywistości w wymiarze wąskim , lokalnym , wymiarze jednego narodu. Nagle jednak okazuje się , że jego własna praca nad sobą , nad własnym doskonaleniem się , była pracą dla całego świata, dla wszystkich ludzi .W tym momencie stracił kontrolę nad skutkami swych dotychczasowych działań , zaczął żyć autonomicznym istnieniem symbolu.

W tym też momencie wszystkie wcześniejsze dokonania , wszystkie wydarzenia z życia nabrały innej treści , stały się jakby koralikami różańca. Świat nagle odkrył postać wspaniałą , pełną harmonii , wzór osobowy i ideał w postępowaniu. Ludzie masowo zaczęli interesować się i odkrywać poszczególne fakty z biografii. Natychmiast powstała cała masa książek i publikacji na ten temat.

Życie takich ludzi jak Karol Wojtyła staje się publiczną własnością , jest na różne sposoby interpretowane , dokonuje się analiz i syntez , jest pociechą dla biednych i skromnych , staje się publicznym autorytetem dla grup społecznych , także wzorem w życiu i wytyczną ukierunkowań dla ludzi młodych.

Od początku swego pontyfikatu Jan Paweł II szczególną bliskością otacza młodych. W szeregach papieskich wypowiedzi przebija się troska o młode pokolenie i oto by młodości nie zmarnować , by nadać jej odpowiedni kierunek i kształt. Trwałym elementem pontyfikatu są spotkania Jana Pawła II z młodzieżą całego świata. Zależy mu na nich szczególnie. Dlaczego ? . Być może , by młodzi doświadczyli miłości wypływającej od Chrystusa , po to aby sami mogli się nią obdarowywać i wszystkich dookoła , po to , aby wychować kształtujące się sumienia, sumienia wrażliwe , kontrolujące wzorowo funkcjonujące i rozwijające się osobowości , po to , aby ukazać im drogę prawdy , dobra i przebaczenia , którą trzeba kroczyć przez życie.

Można śmiało twierdzić , że postać Jana Pawła II jest wzorcem osobowym. Samo pojęcie wzoru osobowego bardzo często kojarzy się nam z takimi pojęciami jak : „bohater” , „przekład” , „model” ‘ . Nie należy go jednak z nimi utożsamiać. Różnica ta tkwi w tym , że wzór osobowy w większym stopniu implikuje wartościowanie , nosi znamiona pewnej doskonałości osoby oraz pobudza do naśladowania. Porównując to określenie wzoru osobowego z postacią Jana Pawła II dostrzegamy urealnienie owego pojęcia w osobie Papieża.

Każdy wzór osobowy jest też zjawiskiem o charakterze społecznym , tzn. zawsze występującym w relacji do kogoś. Być uznanym za autorytet to być kimś , z czyim zdaniem lub postępowaniem ktoś inny się liczy. Należy też tutaj zaznaczyć , że wzór osobowy zawsze staje przed człowiekiem jako osoba respektująca jego wolność i wolny wybór.

Człowiek będący wzorem osobowym posiada dojrzałą osobowość, czyli normę psychiczną i wypełnia pozytywnie wszystkie warunkujące ją kryteria , ale zarazem normę tę przewyższa , pociągając innych swoim przykładem oraz niejako zmuszając do opowiedzenia się wobec niej.

Naśladowanie to cecha różnicująca wzór osobowy od ideału osobowego. Do ideału się dąży , wzór natomiast się naśladuje. Ideał posiada pewne pożądane przymioty , wzór je zaś uosabia. Ideał jest bardziej powiązany z pojęciami wartości i ideami , wzór osobowy przeciwnie , dotyczy konkretnej osoby i konkretnego jej życia w którym te wartości się ujawniają , są reprezentowane i w nich żyją.

Wzór osobowy nie zakłada stanu absolutnej doskonałości , nie może być tylko teoretycznym zbiorem idealnych cech , szczegółowych norm czy zasad postępowania człowieka , lecz zawiera w sobie przede wszystkim wymiar „bycia sobą” i ukazuje go wśród różnych sytuacji i uwarunkowań .

Obok posiadania wymiaru osobowego i reprezentowania sobą określonych wartości , wzór osobowy ma również wymiar społeczny i kulturowy. Jest ściśle powiązany ze społecznością w której dojrzewał , z systemem uznawanych przez nią wartości .Wzór osobowy może niejako pokonać czas i przestrzeń i być wiecznie żywy w tym sensie , że pamięć o nim przenoszona z pokolenia na pokolenie nadal uaktualnia tą osobę [2].

Reasumując , wzorem osobowym jest realna osoba , która przez swoją osobową doskonałość wzbudza w innych , będących z nią w interpersonalnej komunikacji , osobisty pociąg do naśladowania jej oraz identyfikacji z przeżywanymi i urzeczywistnianymi przez nią wyższymi duchowo - moralnymi wartościami. Takie rozumienie wzoru osobowego w tej pracy zostanie przyjęte za obowiązujące i będzie się przeplatać jako zasadniczy punkt odniesienia.

Pojawia się jednak pytanie , jaki jest odbiór wśród ludzi młodych tego wzorca osobowego ?. Jak zapatrują się młodzi na słowo głoszone przez Papieża jak je interpretują , z czym się identyfikują a z czym nie , kim jest w ich własnym odczuciu ten , wielki Polak , czy stanowi odwoławczą prawdę i odnośnik do codziennego postępowania i decyzji podejmowanych w codziennym życiu ?.

Istnieje mnogość wzorców osobowych w dzisiejszym święcie. Są nimi idole muzyki rockowej , aktorzy filmowi , sportowcy , politycy . Młodzi interesują się nimi w mniejszym bądź większym stopniu. Postać Papieża jest w większości przypadków przeciwieństwem tych autorytetów. Czy tak naprawdę w dzisiejszych czasach pełnych rozchwiania wartości , fałszowania prawdy o człowieku , zdoła się przebić głos nawrócenia . Czy młodzież tak naprawdę korzysta z postaci Ojca Świętego w sensie tym , że jest on dla niej wzorem do naśladowania ? – to jedne z wielu pytań na które ma za zadanie odpowiedzieć niniejsza praca. Czy synteza otrzymanych wyników okaże się być jednobrzmiącym wnioskiem , że postać Jana Pawła II to wzorzec osobowy i autorytet do którego odwołuje się w swych codziennych decyzjach życiowych i postępowaniu współczesna młodzież polska.

 

ROZDZIAŁ I

Znaczenie wzoru osobowego w oddziaływaniu wychowawczym i rozwoju człowieka.

1.1 Pojęcie wzoru osobowego.

Problem wzoru osobowego , ideału osobowego , autorytetu czy osobowości dojrzałej wielokrotnie był analizowany. Dotyczył on zarówno pojedynczego człowieka , jak i osób żyjących we wspólnocie i w społeczeństwie wobec których wzory osobowe stanowiły punkt odniesienia i drogowskaz , by życie czynić bardziej dojrzałe , lepsze a przez to wartościowsze . Obecnie , kiedy stwierdza się przyspieszony rozwój osobowości , zmianę mentalności i pozycji społecznej u dzieci i młodzieży , jak też i u osób dojrzałych i starszych problem staje się szczególnie aktualny[3]. Trzeba więc nie tylko umieć dostrzec wzór osobowy i naśladować go , ale również stawać się tym wzorem . Wzór osobowy umiejscawia się w pewnym sensie w relacji do wszystkich kategorii ludzi , niezależnie od wieku , funkcji spełnianej w społeczeństwie , miejsca zamieszkania i epoki.

Pojęcie wzoru osobowego jest spokrewnione z takimi pojęciami jak : „bohater” , „przykład” , „model”, czy „stereotyp”[4] . Nie należy go jednak z tym utożsamiać . Podobnie nie jest on tożsamy z pojęciami „autorytet” , „ideał osobowy” i „osobowość dojrzała” . Różnica między pierwszą grupą pojęć a wzorem osobowym tkwi w tym , że ten ostatni w większym stopniu implikuje wartościowanie , nosi znamiona pewnej doskonałości osoby oraz pobudza do naśladowania[5] . Wobec drugiego zaś rzędu pojęć wzór osobowy , będący zarówno „autorytetem” , „ideałem osobowym” i posiadając „osobowość dojrzałą” do nich się nie ogranicza , lecz je przekracza.

Każdy wzór osobowy jest , podobnie jak autorytet , zjawiskiem o charakterze społecznym , tzn. zawsze występuje w relacji do kogoś . Być uznanym za autorytet , to być kimś , z czyim zdaniem , czy postępowaniem ktoś inny się liczy.[6] Podstawowa różnica dotyczy wymiaru wolności . Autorytet można komuś narzucić siłą np. autorytet władzy , wzór osobowy zaś staje zawsze przed człowiekiem jako osoba respektująca jego wolny wybór.

Człowiek , będący wzorem osobowym , posiada dojrzałą osobowość, czyli normę psychiczną i wypełnia pozytywnie wszystkie warunkujące ją kryteria , ale zarazem tę normę przewyższa , pociągając innych swoim przykładem , oraz niejako zmuszając do opowiedzenia się wobec niej.

Naśladowanie to cecha różnicująca wzór osobowy od ideału osobowego. Do ideału się dąży , wzór natomiast się naśladuje . Ideał posiada pewne pożądane przymioty , wzór je zaś uosabia .[7] Ideał jest bardziej powiązany z pojęciami wartości i ideami , wzór osobowy przeciwnie , dotyczy konkretnej osoby i konkretnego jej życia , w którym te wartości się ujawniają , są respektowane i w nich żyją.

Zdaniem J.Ryłko „ wzór osobowy nie zakłada stanu absolutnej doskonałości , nie może być tylko teoretycznym zbiorem idealnych cech , szczegółowych norm czy zasad postępowania człowieka , lecz zawiera w sobie przede wszystkim wymiar „bycia sobą” i ukazuje go wśród różnych sytuacji i uwarunkowań”. [8]

Obok posiadania wymiaru osobowego i reprezentowania sobą określonych wartości wzór osobowy ma również wymiar społeczny i

kulturowy. Jest ściśle powiązany zarówno ze społecznością , w której dojrzewał , z systemem uznawanych przez nią wartości , wytworzonych stosunków międzyludzkich oraz relacji społecznych , ekonomicznych , politycznych , jak również z tą społecznością , która poprzez relację wobec siebie formuje i niejako współtworzy nawet po swojej śmierci.

Wzory osobowe stanowią najczęściej realnie żyjące osoby w określonym czasie i przestrzeni. Mogą one ten czas i przestrzeń przekraczać , zawsze jednak dotyczy to osoby . Ten personalny wymiar stanowi cechę pierwszorzędną omawianego wzoru.

Istnieje pewne niebezpieczeństwo związane z pojawieniem się we współczesnej kulturze „autorytetów bezosobowych” , które poprzez „ ukrytą indoktrynację motywowaną głównie względami komercyjnymi , obniżają krytycyzm , propagują konsumpcyjną filozofię życia , kreują „niepotrzebne” potrzeby , a czasem wręcz postawy nihilistyczne”[9]. Tymczasem współczesny człowiek posiada zapotrzebowanie na prawdziwe autorytety moralne , którymi są wzory osobowe.

 

 

1.1 Psychologiczne rozumienie wzoru osobowego .

Psychologia i pedagogika to dwie główne dyscypliny , które czynią proces wychowawczy i rozwój osobowy , z którymi ściśle wiąże się istnienie i oddziaływanie wzorów osobowych , jednym z najważniejszych przedmiotów swojej refleksji naukowej.[10]

W badaniach psychologicznych wzory osobowe nie stanowią przedmiotu zasadniczego. Pojawiają się jako problem drugorzędny. Ich występowanie można dostrzec przy refleksji dotyczącej osobowości dojrzałej , podczas

analizowania wzajemnych relacji między wartością i wartościowaniem , przy omawianiu psychologicznych mechanizmów wychowania , mechanizmów obronnych i psychologicznych nacisków społecznych oraz na terenie psychologii rozwojowej.

Nie można analizować pojęcia wzorca osobowego bez odwołania się do pojęcia „dojrzała osobowość”. Pojęcie to może być rozumowane dwojako : w znaczeniu statycznym , gdzie używane jest na określenie idealnego wzorca oraz w znaczeniu dynamicznym rozumianym jako proces zmian wspomagających rozwój osobowości .[11] W pierwszym , interesującym nas znaczeniu psychologia podejmująca problem osobowości dojrzałej , służy wprost określaniu , a przez to propagowaniu idealnego wzorca , jakim człowiek powinien się stawać i do jakiego powinien dążyć.

Kryteria dojrzałej osobowości wynikają z danej teorii osobowości , a ustalane są w toku procesu poradnictwa psychologicznego i na podstawie badań empirycznych.[12] Niezależnie jednak od różnorodności teorii osobowości i powiązanych z nimi różnych koncepcji dojrzałej osobowości , podawane w nich kryteria przyczyniają się do propagowania a nawet kreowania wzorców osobowych. Przy współudziale wolnego wyboru wzorce te mogą przekształcić się we wzory osobowe.

Dojrzała osobowość jest ściśle powiązana z postawami i wartościami. Konkretyzacja poszczególnych wartości w określonych dobrach , których nosicielami są wzory osobowe , skłania do zajmowania odpowiednich postaw. Wzór osobowy staje się nosicielem wartości . Im większa z nim więź i więcej pozytywnych relacji jest w jego stronę , tym większa pewność , że wartość zostanie przyjęta i stanie się ważna ze względu na nią samą. [13] Wzór osobowy oddziałuje na postawę , będącą niejako przedmiotem jego oddziaływań. Relacja ta jest związana w sposób negatywny lub pozytywny ze wszystkimi komponentami składającymi się na postawę. Wpływ wzoru osobowego jest widoczny szczególnie w kształtowaniu się postaw religijnych i ma swoje szerokie uwarunkowanie środowiskowe. Tutaj wpływ na postawę człowieka wywiera nie tylko jakaś konkretna osoba ale najbliższe otoczenie : rodzina , środowisko rówieśnicze , a także świadectwo osób znaczących dla danej jednostki ludzkiej.

Wzory osobowe są narzędziami wychowawczymi. Jako sygnały wychowawcze wyrażające się np. w stawaniu świadomie lub nieświadomie przez wychowawcę siebie samego lub innej osoby za wzór , sprawiają uruchomienie mechanizmów wychowania. Pierwszym z nich , mocno charakterystycznym dla oddziaływania wychowawczego przez wzory jest tzw. impriting , czyli „reakcja piętna” czy też „tworzenie pierwowzorów”. [14] Mechanizm ten , wykryty najpierw u zwierząt , a później u człowieka , służy jako przykład bardzo wczesnego oddziaływania wzoru na dziecko. W okresie tym istnieje jeszcze kilka mechanizmów , jednak rozważając kategorię młodzieży skupmy się na mechanizmach istniejących i ujawniających się w tym okresie życia człowieka. Właśnie wtedy pojawia się w rozwoju funkcja symboliczna , która rozpoczyna u człowieka młodego podobny do naśladownictwa mechanizm transmisji , który nazywany bywa modelowaniem , a skutkiem którego jest przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowania modelu . Wzór osobowy , stawiany jako model , może oddziaływać poprzez swoje pro społeczne i altruistyczne zachowanie. To z kolei wpływa na zahamowanie niepożądanego rozwoju osobowego człowieka młodego i ukierunkowanie go na czynności i zachowania twórcze , które również zależą od nawiązania pozytywnej relacji uczuciowej z modelem.[15]

Innym mechanizmem wychowawczym , w którym zauważa się oddziaływanie wzoru jest identyfikacja. Jest to najczęściej tendencja podświadoma lub nie do końca uświadamiana do „bycia takim samym” jak ktoś, kto jest przedmiotem pozytywnych uczuć o dużym nasileniu , ideałem , wzorem postępowania . Nie jest ona mechanicznym naśladowaniem zewnętrznych zachowań innej osoby ( wzoru) , lecz do jej istoty należy włączenie do własnej osobowości jej cech nadając im swój własny i nowy charakter.[16] Wzory te mogą być zarówno realne jak i fikcyjne np. bohaterowie literaccy , filmowi lub telewizyjni. Bardzo ciekawe wydaje się stwierdzenie , iż identyfikacja przebiega nie tylko na zasadzie mniejszych lub większych podobieństw , ale również na zasadzie dysonansu poznawczo-motywacyjnego, który istnieje między realnym obrazem siebie ( kim jestem) a idealnym (kim chciałbym być) . W tym przypadku nawet cechy kontrastowe , mogą być jej podstawą , gdyż jednostka w procesie upodobnienia się do wzoru osobowego dąży do wyrównania lub skompensowania swoich braków , czy też aktywizuje silnie sferę swoich marzeń na płaszczyźnie wyobraźni .[17]

Zjawisko identyfikacji może przybierać różne postacie. Może to być identyfikacja z osobą znaczącą np. z aktorem , bohaterem filmowym , politykiem , osobą znaczącą , itp. Najczęściej dotyczy ona jednej lub zespołu cech , występujących u osoby znaczącej.

Identyfikacja może występować w przypadku osoby utraconej , będąca wtedy rekonstrukcją tego obiektu i jego cech . Występuje ona u dzieci odrzuconych przez rodziców. Przyjmują wtedy one skalę wartości utraconych rodziców i zachowują się tak jak wcześniej życzyli sobie tego ich rodzice.

Identyfikacja może również zaistnieć w przypadku osoby agresora. Jest to specyficzna odmiana identyfikacji budowana na unikaniu kary i zakazach. Jest to korzenie takich zachowań jakie wymaga osoba karząca. Jest ona oparta na karze i strachu a nie na miłości , która respektuje wolność.[18]

Psychologia bada również okresy wpływu poszczególnych wzorów osobowych zachodzące podczas rozwoju człowieka. Wzory osobowe zaznaczają swój wpływ już od najmłodszych lat. Wiek młodzieńczy cechuje oddziaływanie wzorów takich jak aktorzy , sportowcy , politycy , itd. [19] Bardzo interesujące dla omawianego wpływu wzorów osobowych są wyniki badań Cz.Cekiery nad subkulturami młodzieży. Okazuje się ,że u podnóża patologii leży m.in. kryzys wzorców osobowych .Młodzież będąca w subkulturach neguje istniejące wzorce osobowe jako bunt przeciwko temu co zastałe. Stanowią oni negatywny przykład skutków , do jakich doprowadzić może brak właściwych wzorów osobowych w rozwoju osobowym człowieka . [20]

 

 

1.2 Pedagogiczne znaczenie wzoru osobowego.

W pedagogicznym ujęciu wzorów osobowych należy szukać w powiązaniu z celami kształcenia i wychowania oraz z osobami , które stają się nośnikami wiedzy i wartości , jak też inicjatorami wyzwalania u wychowanków pozytywnych reakcji . Pedagogika przez wzór osobowy rozumie istniejące dawniej lub obecnie osoby lub ich wizerunki literackie , filmowe , telewizyjne i inne wyzwalające naśladownictwo.[21] Szerszą definicję wzoru osobowego podaje W. Okoń . Stwierdza on , że jest to „ w ogólnym znaczeniu opis lub wyobrażenie jakiejś osoby , której cechy bądź czyny uważa się za godne naśladowania ; może być to konkretna osoba historyczna lub żyjąca współcześnie , bądź postać fikcyjna , np. wzięta z literatury , filmu , widowiska, czy też zestaw właściwości człowieka lub norm postępowania składających się na wzór idealny pod jakimś względem .[22]

Autor przypisuje wzorowi funkcję regulacyjną , której jednak przyznaje niewielki zakres oddziaływania. Łączy go również z mechanizmem modelowania , będącego przyswajaniem tych wartości i wzorów zachowań , które wiążą młodych ludzi z historią , współczesnością i przyszłością własnego kraju i narodu .[23]W definicji tej zarysowują się jakby dwa wymiary w świetle których ujmować można wzory osobowe. Pierwszy , dotyczy zestawu właściwości i norm postępowania człowieka , składających się na powstanie idealnego wzoru , do osiągnięcia którego należy zmierzać. Drugi odnosi się do konkretnych osób istniejących realnie w historii lub współcześnie , jak też do postaci wymyślonych , których cechy lub czyny uważa się za godne naśladowania. Pierwszy - w sposób szczególny dotyka problemu kształcenia i wychowania , drugi - zaś zadań środowisk wychowawczych.

W pedagogice idealny wzór osoby sprowadzany bywa do ideału wychowawczego , który oznacza przełożenie określonych celów kształcenia i wychowania na całościową wizję osobowości .[24] Jest to ściśle powiązane ze światem wartości , które są podstawą poszczególnych ideałów wychowawczych. W pedagogice przyjmuje się tutaj obiektywizm aksjologiczny, zaś w ujęciu chrześcijańskiego wychowania aksjologię chrześcijańską.

 

1.3. Chrześcijańskie ujęcie wzoru osobowego .

Badaniem wzorów osobowych zajmują się te dziedziny , które w swej refleksji podejmują problem osoby oraz wielorakich oddziaływań osób na siebie. W ostatnich latach ze względu na kryzys autorytetu osobowego , którego miejsce zajmują autorytety bezosobowe , lansowane przez mas media , zwłaszcza telewizję , magię muzyki pop , narzucający określony sposób

myślenia i wartościowania oraz specyficzny styl życia, problem badań nad istnieniem , rodzajem i oddziaływaniem wzorców osobowych rozwijających a nie zubożających osobowość człowieka , wydaje się szczególnym znakiem czasu i potrzebą chwili obecnej. [25] Istnieje biblijne zakorzenienie wzorów osobowych rzutujące w bezpośredni sposób na kreację chrześcijańskiego wzoru osobowego. Pismo Święte uznaje się za wyjątkową kopalnię wzorów osobowych.[26] To one pouczają , przekonują i napominają , pociągając reprezentowanymi przez siebie wartościami i skłaniając do ich osiągania.

Natchnieni pisarze w dwojaki sposób zapoznają czytelnika z wzorami osobowymi. Odbywa się to w sposób bezpośredni i pośredni. Bezpośrednie przedstawienie wzorów osobowych występuje wtedy , gdy Pismo Święte wprost wskazuje na poszczególne postacie , przedstawiając je jako wzory godne do naśladowania. Pośredni sposób dotyczy zaś sytuacji , kiedy choć danej postaci nie charakteryzuje się , oceniając jej życie i wskazując na jej cnoty godne naśladowania , to jednak samo jej życie i działalność , które są opisane w Biblii , umieszczają ją w szeregu osób , określonych mianem wzoru osobowego.[27]

Teologia moralna ukazuje wyższość pozytywnych oddziaływań wzorów osobowych na zachowanie moralne człowieka nad normami moralnymi i to nie tylko wyrażonymi w formie abstrakcyjnej i ogólnej , ale nawet w formie zachęty i upomnienia. Większa jest również ich siła motywacyjna , niezbędna dla osobowego i moralnego rozwoju .[28] Wywierając wpływ na człowieka przed podjęciem realizacji działania , wzory inspirują do dokonania właściwych wyborów oraz rodzą wewnętrzny i zewnętrzny entuzjazm.

Bardzo ważnym osiągnięciem teologii moralnej , jest dokonanie systematyzacji wzorów osobowych. W świetle badań omawianej dyscypliny , grupę wzorów ogólnoludzkich należy podzielić na wzory :

- empiryczne , powstające spontanicznie i będące odzwierciedleniem

faktycznego stanu relacji i życia we wspólnocie oraz społeczeństwie ;

- wzory etyczne , które są efektem stanowienia oraz konkretyzacją

najwyższych osiągnięć człowieczeństwa ;

- wzory idealne , które są jakby odbiciem doskonałości absolutnej i mogą

dotyczyć również orientacji poza chrześcijańskich .[29]

W chrześcijańskiej koncepcji wzoru osobowego teologia moralna odwołuje się do osoby najdoskonalszej , którą jest Jezus Chrystus. Akcentuje takie cechy Jezusa , jak podobieństwo do Ojca , Jego pełna odpowiedź Bogu , jego związek z kulturą ludzką i z realiami życia , Jego otwartość na rozwój i zmianę.[30] Jezus jest także podstawą , na której opierają się inne wzorce osobowe , szczególnie święci.

Chrześcijańska koncepcja wychowania podkreśla znaczenie wartości obiektywnych w tworzeniu ideału wychowawczego. W procesie wychowania według L. Jeleńskiej , dostarczanie wychowankowi odpowiednich wartości należy do zadań zasadniczych.[31] Podawanie wzoru jest działaniem pierwszoplanowym w procesie wychowania a efektem jest dążenia do osobowości doskonałej , w tym przypadku chrześcijańskiej osobowości doskonałej , którą cechuje : „otwartość na prawdę , wartości idealne (życiowe , społeczne i duchowe) , wszelkie dobro , piękno przyrody i sztuki , głębię bytu - religię (sacrum).[32] Idealna osobowość odnosi się zarówno do świętości , jak i do pełni bytu (pełni formy osobowego istnienia , prawdy i piękna osoby), a jako wzór stawia się Jezusa Chrystusa , do którego winien każdy człowiek dążyć.

 

1.4. Funkcjonowanie wzoru osobowego w rozwoju człowieka.

Współczesna pedagogika opiera swe zapatrywania , dotyczące rozwoju wychowawczego człowieka , na trójczynnikowej teorii rozwoju :

1/ wewnętrzne (geniczne) , obejmujące dziedziczność biologiczną i wrodzoność pewnych cech nabytych ; 2/zewnętrzne (środowiskowe) , stanowiące wszelkie wpływy zewnętrzne środowiska - tak celowe jak i niezamierzone ;

3/ osobowościowe ( duchowe) , składające się na duchowość człowieka , cechującą się rozumnością , zdolnością do wartościowania i oceniania przeżyć, wolnością , twórczością oraz otwartością na głębię metafizyczną .[33]

Ze wskazanych czynników druga grupa , dotycząca wpływu środowisk wychowawczych na rozwój osobowościowy człowieka , jest głównym miejscem oddziaływań wzorów osobowych. Wśród tych środowisk największą rolę odgrywają rodzina i szkoła.

W środowisku rodzinnym , najbardziej naturalnym i pierwotnym , wyjątkowy wpływ na wychowanie człowieka wywierają wzory osobowe , jakimi są matka i ojciec. Uznanie ich za wzory osobowe jest jednym z czynników identyfikacji z rodzicami . Dziecko ceni w sobie te ideały i wartości, które reprezentują sobą rodzice , podziwia ich mądrość życiową , postawę wobec innych ludzi , ich charakter , sposób postępowania w pewnych sytuacjach. Dzieci oczekują do rodziców stałego zestawu wartości ,

które umożliwiłyby im kierowanie swoim zachowaniem oraz życie w harmonii z innymi osobami.

Bardzo cenne jest też stwierdzenie konieczności połączenia uznania wartości z

ich przeżywaniem , a to z kolei ma się objawiać w dobrym przykładzie widocznym u rodziców na co dzień. Wzór osobowy jaki oni stanowią jest nie tylko doświadczalny w dzieciństwie i w okresie młodzieńczym , ale również

„kopiowany” przez dziecko w dalekiej przyszłości. Brak właściwych postaw rodziców , w stosunku do dziecka , wywołuje w jego osobowości zaburzenia , które objawiają się agresywnością , kłótliwością , nieposłuszeństwem , brakiem skoncentrowania , trudnością wchodzenia w relację z innymi .[34]

Rodzina jest więc zasadniczym środowiskiem wychowawczym. Sukces dokonującego się w niej procesu wychowania zależy w dużej mierze od samych rodziców , którzy winni stawać się prawdziwymi wzorami osobowymi.

Innym środowiskiem w którym uwidacznia się szczególny wpływ wzorów osobowych jest szkoła z nauczycielem. Nauczyciel jako ktoś „obcy” jako wzór powinien być nośnikiem tych cech , które budować będą w dziecku harmonię osobowości. Ponadto i tutaj bardzo często na pierwowzorze nauczyciela zostanie wybudowana skłonność do sięgania po inne wzory wtedy, gdy dziecko osiągnie już wiek młodzieńczy. W świetle badań M.Śnieżyńskiego, każda osoba ( w tym też i wychowawca) jeżeli ma właściwie wypełniać rolę wzoru osobowego winien cechować się bogactwem właściwości : osobowych ( sumienność , obowiązkowość , sprawiedliwość , konsekwencja , pogoda ducha, otwartość , bezpośredniość , samokrytyka , itp.) , wychowawczych (pozytywna relacja emocjonalna oraz znajomość problemów i cech swoich naśladowców ,umiejętność zdobycia zaufania ,zrozumienie , właściwe podejście , itp.).[35] Najogólniej można powiedzieć , że

cechy poprawnego wzoru osobowego to : ideowość , moralność , mądrość życiowa ,wiedza i ogólna kultura umysłowa , mistrzostwo dydaktyczne , mistrzostwo pedagogiczne , kultura osobista i odpowiednio wysoka stopa życiowa .[36]

Rozdział II .

Wizerunek współczesnej młodzieży polskiej jako pokolenia poszukującego wartości i ideałów.

2.1. Pojęcie „młodzież” i jego rozumienie.

W obecnym dorobku nauk społecznych brakuje ogólnie uznanej definicji młodzieży , która objęłaby całość aspektów i relacji , która objęłaby aspekty zarówno indywidualne jak też i społeczne.

Mówiąc o młodzieży popadamy w niebezpieczeństwo zbyt wielkich uogólnień, w jednokierunkowość i ujmowanie np. marginesu młodzieżowego (narkomanii) jako zjawiska ogólnie rzutującego na młodzież. A świat młodzieży jest różnorodny , podzielony , nie można więc mówić o młodych , aby stanowili rzeczywistość jednorodną .Ponadto młodzi bardzo często zmieniają się. Pojęcie „młodzież” wyraża okres rozciągający się na czas pomiędzy dzieciństwem a dorosłością .Zazwyczaj widzi się początek młodości wraz z wkroczeniem w dojrzałość ( 14 –15 lat) . Koniec zaś młodości jest widziany bardzo różnie , często sięga aż do połowy trzydziestu lat człowieka. W tym okresie czasu , realizują się zmiany zarówno w obszarze cielesnym jak i duchowym i społecznym .[37]

Powstają wówczas nowe i bardziej dojrzałe relacje z rówieśnikami , dystans wobec autorytetów przeszłości , poszukiwanie własnej tożsamości , dążenie do niezależności ekonomicznej , budowanie pewnej koncepcji życia ,

przyjęcie pewnego systemu wartości moralnych , osiągniecie dojrzałości w tworzeniu , osiąganie stałej pozycji zawodowej , podjęcie różnych zadań w życiu społecznym i prywatnym. Z jednej strony chce się widzieć młodzież jako niezależną od otaczającego ją świata , z drugiej zaś strony przypisuje się większą rolę normom i prawom życia .

Teoria młodzieży odczytuje specyficzne znaki i relacje , sposoby zachowań , postawy młodzieży , powinna informować o roli młodzieży ( jako czynnika przemian) w życiu społecznym , kulturalnym , jak też powinna ona informować o młodzieży , jako problemie domagającym się rozwiązania.

 

2.2 Młodzież w rozumieniu Jana Pawła II .

O współczesnej młodzieży polskiej można dużo się dowiedzieć na podstawie pracy wychowawczej jaką prowadzi z nią Ojciec Święty. Wskazując na ważniejsze aspekty charakteryzujące młodzież w ujęciu Jana Pawła II natrafiamy przede wszystkim na stwierdzenie , że młodzież ma w sobie wielki potencjał dobra i pragnienia dobra . Dobro to musi być wydobyte z młodzieży , pobudzone przez rodziców i wychowawców , wreszcie odpowiednio ukierunkowane ku budowaniu dobra wspólnego. [38]

W młodzieży istnieje także wielka potrzeba ideałów , ogromna wrażliwość na prawdę o świecie i ludziach , bezkompromisowość w szukaniu sensu życia. Współczesna młodzież , jak często podkreśla Ojciec Święty , jest zagrożona presją kultury i cywilizacji w której nie ma miejsca na Boga , a także zagrożeniem dla niej jest wychowywanie bez wartości uniwersalnych , bez wymagań , bez kształcenia charakteru.[39] Jeśli może być sobą , jest pełna entuzjazmu , radości , optymizmu , odwagi. W związku z trudnościami przejścia od wieku dziecięcego do dojrzałego potrzebuje zrozumienia ,

akceptacji , doceniania podejmowanych przez nią wysiłków , umocnienia i pomocy. Zwróćmy tutaj uwagę jak głęboko świadomy tych cech i potrzeb młodzieży jest Ojciec święty. Na Skałce w 1997 r. serdecznie wspominał , przebijając się z trudem przez radość zebranych: „kiedy się zbliżało lato , albo i nawet środek zimy , ruszyły „Oazy” i ruszyły rekolekcje apostolskie , to mnie nosiło z kąta w kąt (...) a najbardziej zawsze celowałem na pogodny wieczór (...) strasznie lubiłem siadać z wami przy ognisku i słuchać , jak śpiewacie ,

i słuchać też czasem jak się wygłupiacie (...) . Ale moi kochani , najważniejsze jest co innego . To , że stawiacie sobie wysokie wymagania (...) muszę powiedzieć , ze uczyniliście ogromny postęp . Stawiacie sobie wysokie wymagania i to , co jest najwspanialsze , że właśnie te wysokie wymagania Was pociągają „.[40]

Młodzi ludzie w każdym kraju , przeżywają specyficzne dla niego problemy , są równocześnie jego największą nadzieją . Trzeba więc widzieć ich również przez ten pryzmat . Odtwórzmy obraz młodzieży polskiej i jej szczególnych potrzeb , jakie wyłaniają się z przebiegu i treści spotkań Jana Pawła II z tą młodzieżą. Zawsze na początku radość , okrzyki , wspólne śpiewy , żartobliwe przekomarzania się , wyrażające nieodmiennie miłość , potrzebę kontaktu , niekonwencjonalne zachowania i wspólne odchodzenie od oficjalności i protokołu na rzecz bliskości , atmosfery rodzinnej . Ale zaraz potem głębokie słowa słuchane w napięciu , przerywane falami oklasków , kiedy dotykają najważniejszych naszych doświadczeń , kiedy wyrażają wiarę w młodzież , że mimo wielkiego trudu - poradzi sobie , okaże odwagę , zwycięży. Przywołane tu spotkanie na Skałce Ojciec święty kończy słowami :

„Od was zależy jutrzejszy dzień (...)Wy macie przenieść ku przyszłości to całe doświadczenie dziejów , któremu na imię Polska . (...) Z tego trudnego doświadczenia można wydobyć lepszą przyszłość , ale tylko pod warunkiem uczciwości , trzeźwości , wiary , wolności ducha i siły przekonań.”[41]

VI Światowy Dzień Młodzieży jest szczególnie znaczącym elementem programu Ojca świętego dla młodzieży polskiej. Zostają jej powierzeni młodzi pielgrzymi z całego świata . Zostaje powołana do roli gospodarza historycznego spotkania młodych Wschodu i Zachodu , przewodnika modlitw rówieśników wszystkich kontynentów. I jeszcze raz Ojciec święty ma rację - młodzi Polacy okazują się do podjęcia tak wielkiego zadania gotowi i zdolni. Odpowiadając miłością i wiernością na miłość Papieża , próbują się odnaleźć w trudnej sytuacji kryzysu społecznego i gospodarczego , przyjmują i rozumieją dramatyczne apele Jana Pawła II o podjęcie odpowiedzialności za losy ojczyzny , okazują się gotowi do dzielenia się najcenniejszymi wartościami tradycji i życia Kościoła w Polsce.

 

Pomoc młodzieży charakteryzującej się takim bogactwem cech i możliwości wymaga głęboko przemyślanych programów społecznych , kulturalnych ,wychowawczych , ale przede wszystkim , pedagogów mistrzów. Wnikliwa obserwacja działań Ojca świętego przybliża istotę tego mistrzostwa. Składają się na nią : wyraźna prawda życia - głoszona i realizowana na co dzień ( łącznie z naturalnym sposobem bycia , zwyczajnym językiem) , dojrzała miłość do drugiego człowieka obejmująca szacunek , akceptację , bliskość ,

( okazywana słowem , gestem , zachowaniem ) , otwartość na kontakt , gotowość ofiarowania własnego czasu , dzielenia z drugim jego przeżyć , przychodzenia mu z pomocą , optymizm , podtrzymywanie i rozwijanie w innych pozytywnych cech , skłonności , zamiarów , stawianie wysokich wymagań sobie ( i ich realizacja mogąca być przykładem )oraz wychowankom, odpowiedzialność w za ich wzrastanie , wiara w ich możliwości i skuteczność działania , wreszcie - umiejętność wycofywania się i pozostawiania im wolności w kwestii zasadniczych wyborów życiowych. [42]

Jeśli swoją obserwacją ogarniemy także jakże liczne sytuacje bezpośredniego kontaktu Jana Pawła II z młodzieżą , ich niepowtarzalny autentyzm , jeśli wsłuchamy się w ton , jakim zwraca się do młodych słuchaczy , możemy zrozumieć , na czym polega tajemnica mistrzostwa pedagogicznego Papieża .

 

 

2.3. Młodzież a współczesny kryzys wartości w Polsce.

Wartości które są dookoła nas , które można świadomie wybierać i je realizować , żyją w autorytetach , zaś same autorytety są ich nośnikami .

W zależności od tego jak owe wartości są urzeczywistniane istnieje tym większe prawdopodobieństwo korzenienia ich z pozytywnym skutkiem pośród odbiorców. Pojecie samych wartości jest więc nierozerwalnie związane z autorytetem , dlatego należy je tutaj omówić i choć minimalnie przybliżyć.

Wychować młodych ludzi - to pomagać im w otwarciu się na wartości . Z wielu definicji wychowania można wyodrębnić i taką . W tak rozpatrywanym wychowaniu trzeba również określić odpowiednie metody i sposoby realizacji celu wychowania .[43]

Niewątpliwie najważniejszym czynnikiem kształtującym system wartości młodego człowieka jest obecność wzorców i autorytetów w życiu rodzinnym , szkolnym , społecznym i religijnym. Obcowanie z osobami , które nie tylko deklarują jakieś wartości , ale także je realizują w codziennym swym życiu , stanowi najpewniejszą gwarancję ich przyswajania i świadomej akceptacji . [44]

Obecnie dużo mówi się o kryzysie wartości i autorytetów . Młodzież , która nie widzi w swym codziennym życiu wyraźnego autorytetu , zaczyna bardzo często szukać go w idolach muzyki rockowej , aktorach filmowych , sportowcach , których cechy osobowe nie zawsze służą samej młodzieży w poprawnym rozbudowaniu ich postaw wobec społeczeństwa , religii , sensu życia , itd.

Każdy autorytet to nośnik wartości. Obecnie mówi się o kryzysie autorytetów w dziedzinie moralnej , zaś zapotrzebowanie na autorytety , szczególnie na moralne , zmalało , ponieważ coraz częściej wartości moralne uważa się za rzecz względną.

Andrzej Potocki uważa , że istnieją pewne znaki relatywizacji świata wartości , którymi są :

- sytuacjonizm zakładający zmienną , dostosowaną do bieżącej sytuacji

hierarchię wartości ;

- liberalizm promujący wolność dla samej wolności i nie odwołujący się do

świata wartości obiektywnych ;

- pluralizm oferujący możliwość wyboru rozlicznych dóbr , lecz dający małe szanse na zdobycie umiejętności dokonywania wyborów ( zagubienie sumienia).[45]

W dzisiejszym świecie młodzież coraz bardziej bywa narażona na powyższe skutki które niesie ze sobą konformizm , łatwe życie bez wymagań i wysiłków wobec ostania się przy wartościach chrześcijańskich , które są wartościami uniwersalnymi a ich realizacja zapewnia ład moralny nie tylko w samej jednostce ludzkiej , ale i w rodzinie , społeczności lokalnej , państwie.

W socjologii wyróżnia się wartości codzienne , ostateczne i podstawowe .[46]

W pierwszym przypadku cele ostateczne , jakie jednostka sobie stawia , są związane z sacrum (Bóg) , w drugim zaś z dążeniami należącymi do sfery profanum ( wartości humanistyczne) , którym przypisuje się szersze funkcje w sensie ich absolutyzowania. Wartości ostateczne określają stan finalny ludzkich aspiracji , dążeń i działań. Wartości ostateczne uznawane przez niewierzących nie mają odniesień do Transcendencji , są to wartości ze sfery profanum , traktowane jako ostateczne , dostarczające sens oraz identyczności osobowej. Wartości podstawowe są niezbędne dla rozwoju człowieka i społeczeństwa. Wśród wartości podstawowych wymienia się najczęściej : wolność , równość , pokój , patriotyzm , życie ( także nienarodzonych),tolerancję. W odniesieniu do wartości podstawowych nie chodzi o spełnienie się pragnień poszczególnych jednostek , ale o wartości , które są ważne dla samego społeczeństwa i są niezależne od indywidualnych uzdolnień , interesów, preferencji.[47]

Wartości codzienne są to te wartości , które ulegają szybkim przemianom w miarę jak zmieniają się indywidualne cele i dążenia życiowe. Relatywność wartości codziennych nie przekreśla istnienia absolutnych czy uniwersalnych wartości . Są one często utożsamiane z celami i dążeniami życiowymi.[48]

Dokonujące się przemiany społeczno - kulturalne motywowane zmianami politycznymi i ustrojowymi zachodzącymi w naszym kraju , rzutują bezpośrednio również i na zmiany w świecie wartości. Związane z tym przemiany wartości zaznaczają się we wszystkich dziedzinach życia a ich tendencja zmian nie zawsze jest korzystna i często najbardziej dotyka młodzież jako tą , która dopiero tworzy niejako w sobie zarodki hierarchii wartości własnej. Zmiany owe występują w dziedzinach życia społecznego i indywidualnego , w rodzinie , pracy zawodowej , nauce , w polityce , kulturze, moralności. Oznaczają one zachwianie tradycyjnego systemu wartości , utrwalonego w okresie powstawania społeczeństwa industrialnego. Niekiedy te przemiany określane są jako kryzys kulturowy lub są nawet traktowane jako zanikanie norm i wartości[49].

W warunkach gwałtownego rozwoju społeczeństwa , zaznacza się odchodzenie od takiego kanonu wartości jak : zarobek , praca , racjonalność , asceza , w kierunku wartości znamionujących nowy styl życia , jak : materializm , egoizm , hedonizm , czas wolny. Można by określić tę zmianę jako przeakcentowanie mentalności typu „mieć” kosztem postawy „być”. Mówi się też o nowym indywidualizmie , narcyzmie , postawach konsumpcyjnych. Oddzielenie praw jednostki od jej obowiązków wzmaga indywidualistyczne roszczenia w zakresie osobistego samopoczucia , zaspokojenia potrzeb , samorealizacji i szczęścia (spirala roszczeń bez końca) , przyczynia się do zniszczenia moralnej aktywności i przyspiesza dekadentyzm w wielu dziedzinach kultury .[50]

Młodzież , która wchodzi w życie dorosłe wraz z zachodzącymi zmianami , jest nastawiona na przenikanie i przesiąkanie tymi właśnie wartościami , co niewątpliwie nie wpływa korzystnie na jej dobro rozwojowe , oraz jej postawy.

W społeczeństwach zachodnich , na wzór których ukierunkowuje się i Polska , obok dawnych wartości mieszczańskich , zyskują na znaczeniu wartości nacechowane dążeniem do konsumpcji i hedonizmu . Pociąga to za sobą wiele negatywnych następstw , jak utrata sensu i orientacji życia , niepewność , konflikty wartości , napięcia społeczne i kumulacja różnego rodzaju dysonansów. „Nowe” wartości , które pojawiają się , mają charakter heterogeniczny i zmierzają - w przekonaniu tych , którzy im hołdują - do podniesienia jakości życia. W związku z zaspokojeniem codziennych potrzeb ludzkich tracą na znaczeniu wartości materialne , zyskują zaś wartości niematerialne o charakterze społecznym , kulturalnym oraz intelektualnym . Ten powolny , ale stały proces przekształcania struktury wartości jest określany jako „cicha rewolucja”.[51] W tym procesie najbardziej podatni są ludzie młodzi , którzy bez korzeni utwierdzonych w wartościach tradycjonalnych , chwytają

wszystko to co nowe i co można realizować bez większego trudu i wysiłku dobrej woli. Powoduje to powolną degradację osobowości i całą gamę ujemnych skutków dla postaw .

Ważną dziedziną życia , w której dokonują się przemiany wartości , jest rodzina . W związku z przekształcaniem roli kobiety w życiu społecznym (np. równouprawnienie , samorealizacja w życiu zawodowym) , zaczęły słabnąć tradycyjne postawy wobec małżeństwa , partnera w małżeństwie , dzieci.

Następstwem tego jest stale wzrastająca liczba rozwodów , drastyczny spadek skali urodzeń. W życiu rodzinnym dostrzega się osłabienie koncepcji akcentujących różnice płci oraz różnice między rodzicami a dziećmi.

Utrwalająca się kultura hedonistyczna spędzania czasu wolnego - w jej obecnych kształtach - również nie sprzyja rozwojowi życia rodzinnego. Niekorzystne zmiany w rodzinie sprawiają , że wielu młodych ludzi czuje się opuszczonych i zagubionych . Osłabione osobowe „ja” oznacza niejednokrotnie egoistyczną koncentrację na własnej osobie(tzw. narcyzm). Tendencjom tym sprzyja upowszechniona ideologia niczym nie ograniczonej wolności , która tak naprawdę jest samowolą. Młodzież ją chwyta , zaś skutki uboczne jakie pociąga za sobą są niewspółmiernie wysokie i stale rosnące.[52]

 

Rozdzial III.

 

Jan Paweł II jako osobowość autentyczna i

wzór we współczesnym świecie.

3.1 Ogólny rys osobowości Karola Wojtyły.

Zanim zaczniemy omawianie postaci współcześnie żyjącego Papieża, będącego Polakiem , w kontekście charakteryzującym jego osobowość oraz stawiając ją jako wzór , wcześniej należałoby sięgnąć do przedstawienia tejże osoby. Aby w pełni zrozumieć Jana Pawła II , najpierw należy poznać i zrozumieć Karola Józefa Wojtyłę człowieka. W tym celu trzeba w pełni pojąć polskość , która stanowi najważniejszy rys jego osobowości , ową nierzadko dezorientującą mieszankę konserwatyzmu i współczesnego myślenia.[53]

 

Karol Józef Wojtyła przyszedł na świat we wtorek 18 maja 1920 roku w miasteczku Wadowice w południowej Polsce . Syn wielkiego patrioty , emerytowanego oficera armii , ochrzczony przez kapelana , był niejako dzieckiem odrodzonej Polski , gdyż na lata urodzenia Wojtyły przypada czas, w którym po latach niewoli kraj nasz wstawał ku wolności i niezawisłości. Obecnie jest zwierzchnikiem Kościoła Powszechnego , do którego należy blisko miliard mieszkańców naszego globu , główną postacią na scenie światowej dyplomacji , pozostając jednocześnie polskim patriotą , polskim filozofem , polskim poetą i polskim politykiem.[54] Podczas swej pierwszej papieskiej wizyty w ojczyźnie , w czerwcu 1979 r. , na ornacie wszyty miał wizerunek polskiego orła białego w koronie i złoty napis na błękitnym tle : Polska Zawsze Wierna. W czasie Bożego Narodzenia w ciepłej , rodzinnej, atmosferze , w gronie przyjaciół , którzy nieoficjalnie odwiedzają go w Rzymie śpiewa polskie kolędy . Utrzymuje codzienny , ścisły kontakt z polskim Kościołem , bacznie śledząc sytuację polityczną w swej ojczyźnie. W młodości występował w inscenizacjach wielkich narodowych arcydzieł i do dzisiaj z rozczuleniem wspomina tamte czasy .

Wywodzący się z górali Wojtyła doskonale zna ludzi uprawiających rolę i żyjących w nędzy w kurnych chatach . Jeszcze w poprzednim pokoleniu jego rodzina prowadziła gospodarstwo rolne , toteż i on mocno tkwi korzeniami w chłopstwie. Pierwszy znany Wojtyła , Maciej , był wieśniakiem urodzonym w wiosce Czaniec .Najprawdopodobniej jednak bezpośredni przodkowie Jana Pawła II wywodzą się od Bartłomieja Wojtyły , urodzonego również w Czańcu w 1778 r. Był on prapradziadkiem Papieża. Dziadek , Maciej , został wpisany do ksiąg parafialnych jako rolnik i krawiec. [55]

Podczas niemieckiej okupacji Karol Wojtyła musiał przez kilka lat pracować jako zwykły robotnik . Poznał wtedy mozół ciężkiej pracy oraz zdobył umiejętność współżycia z ludźmi w stopniu znanym niewielu kapłanom. Praca nauczyła go znosić cierpienie w milczeniu i z godnością , dała mu wewnętrzną dyscyplinę , którą później już jako Papież , starał się wprowadzać w coraz bardziej buntującym się Kościele. Zawsze identyfikował się z chłopami i robotnikami , często publicznie domagał się sprawiedliwości dla „ludu pracującego” - niecodzienny to zwrot w ustach Papieża , ale jak sam Jan Paweł II twierdzi , pojęcie to pochodzi od Jezusa Chrystusa. [56]

Wojtyłę uformowała również wielka tragedia osobista , cierpienie oraz samotność . Przed ukończeniem dwudziestego pierwszego roku życia utracił

bowiem całą rodzinę : jego siostra zmarła jako niemowlę , matka , kiedy miał 8 lat , starszy brat , gdy Karol liczył sobie 11 lat , a ukochany ojciec trzy miesiące przed jego dwudziestymi pierwszymi urodzinami .

Owe rodzinne tragedie ukształtowały Wojtyłę jako człowieka i jako kapłana . Często sam mówi o nich w prywatnych rozmowach , zwłaszcza o chwilach wielkiej samotności po śmierci ojca. Sam również kilkakrotnie otarł się o śmierć.

Jan Paweł II ma niewątpliwie kontemplacyjną naturę mistyka , ale jest również człowiekiem niezwykle twardym i obdarzonym ogromną wolą przetrwania , co pozwoliło mu przeżyć mimo ran zadanych przez pociski , przetrwać skomplikowaną operację rany brzusznej , poważne infekcje i różne wypadki , które przytrafiły mu się na przestrzeni lat i jednocześnie nie zaprzestać realizacji celów , jakie sobie postawił. [57]

Przyjaciele , którzy znają Wojtyłę od dawna , utrzymują , iż to modlitwa i medytacja stanowią główne źródło jego fizycznej i umysłowej siły oraz zdumiewającej zdolności regeneracji energii – mimo morderczego harmonogramu watykańskiego i wyczerpujących podróży po całym świecie. Mówi się , że Wojtyła spędza na modlitwie aż siedem godzin na dobę – modli się o świcie , czasem nawet leżąc krzyżem przed ołtarzem , przed posiłkami , na mszy św. , i we wszystkich innych okolicznościach nie omija tej powinności, jaką jest modlitwa i to nie tylko za siebie , lecz za cały świat i wszystkich ludzi.

Papież prowadzi niebywale aktywny tryb życia . Jest pracoholikiem , zajętym od wczesnego świtu niemal do północy . Ze wszystkich okien przylegających do Bazyliki św. Piotra w oknach sypialni Jana Pawła II światło gaśnie ostatnie . Wojtyła przez całe życie uprawiał różne sporty , a na nartach przestał jeździć dopiero , kiedy ukończył siedemdziesiąty czwarty rok życia , po złamaniu biodra .Do tego należy dodać jeszcze zamiłowanie do pieszych wędrówek – zwłaszcza po górach , spływy kajakowe , wycieczki rowerowe , itd.

Jego determinacja w dążeniu do postawionych sobie celów jest również silna jak potrzeba obrony skrajnie konserwatywnych poglądów w kwestiach teologicznych i etycznych , tak nieoczekiwanych u człowieka skądinąd światowego i nowoczesnego. Jan Paweł II ma umysł otwarty na nowe idee i koncepcje , od filozofii po naukę i psychiatrę . Wojtyłę interesuje astrofizyka i teoria powstania wszechświata ( mówi się , że akceptuje nawet teorię Wielkiego Wybuchu , jeśli tylko traktuje się go jako dzieło Boga).

Polski Papież jest człowiekiem pełnym niezwykłej łagodności i wielkiego osobistego ciepła . Te właśnie cechy pozwalają mu z taką łatwością nawiązywać kontakt z milionami ludzi , którzy spotykają go podczas odbywanych samolotem odrzutowym lub helikopterem podróży po całym świecie czy też oglądają go za pośrednictwem telewizji satelitarnej albo lokalnych stacji . Jego uśmiechnięte oblicze jest najbardziej znaną twarzą na świecie.

Bardzo lubi bezpośrednie spotkania z ludźmi – z pojedynczymi ludźmi lub z tłumami - daje mu to sił w chwilach największego zmęczenia.

W wystąpieniach publicznych lubi żartować , pozwalając sobie czasami na lekką autoironię , przemawiając w lokalnych językach i ciesząc się , kiedy zgromadzone tłumy reagują na jego słowa śmiechem i głośnymi oklaskami .

Jednak pomimo przejawianego publicznie ekstrawertyzmu Wojtyła jest człowiekiem bardzo skrytym i nawet wobec najbliższych przyjaciół zachowuje dystans , choć nie daje go nikomu odczuć . Ma bardzo specyficzne poczucie humoru , które ujawnia na gruncie towarzyskim czasami w lekko rzuconej uwadze , która bardzo trafnie ujmuje sedno sprawy – nie zawsze pochlebne dla rozmówcy.

Podczas obiadu czy kolacji w skromnie urządzonej jadalni mieszczącej się na drugim piętrze papieskich apartamentów w Pałacu Apostolskim , w obecności najczęściej jednego tylko gościa i dwóch swych prywatnych sekretarzy , Papież okazuje się czarującym gospodarzem : prowadzi tak luźną i przyjacielską rozmowę , że gość bardzo szybko zapomina , że znajduje się w obecności Ojca Świętego . Bez skrępowania prosi o dokładkę czy drugi kieliszek wina – Wojtyła ma zwyczaj rozcieńczać wino wodą .Gospodarz je z dużym apetytem , uśmiecha się i ze swobodą rozprawia na rozmaite tematy .

 

Aby określić kogoś jako wzór i zachęcić do naśladowania go czyniąc z tego pożytek ku budowaniu poprawnych wzorów zachowań trzeba wpierw ukazać tą osobę często w najdrobniejszych szczegółach jego codziennego życia, po to, aby utworzyć pewien całokształt , autentyczność osobowości i przeźroczystość .Tylko te cechy ukazane warunkują poprawny odbiór autorytetu i dają wysokie szanse naśladownictwa. Powyższe przedstawienie osoby Jana Pawła II , choć bardzo ogólne , bo niesposób ukazać całości złożonej struktury zachowań i poczynań Wojtyły , powinno naświetlić, jaki naprawdę jest nasz Papież i co tak naprawdę sprawia , że pociąga sobą i ku sobie miliony obywateli świata kierując ich ku wierze chrześcijańskiej. Nie sam fakt , że Papież jest Papieżem sprawia , że jest on już autorytetem i wzorem osobowym , lecz właśnie to, kim jest ona jako- rzec można -„osoba prywatna”. Często postępowanie codzienne , anegdoty , żarliwość w swej roli społecznej i jej wykonywaniu , podejście do zagadnień i problemów nurtujących nasz codzienny świat , prócz tego pewne wrodzone predyspozycje takie jak : dar mowy , dar języków i umiejętność ich przyswajania , dar aktorski , pogodne usposobienie , radość , humor , pokora , skromność , itd. sprawiają , że Papież zyskuje uznanie jako człowiek (nie tylko jako głowa Kościoła) i to przesądza o jego popularności jako wzoru osobowego i autorytetu w odwoływaniu się do wielu spraw i wyborów w codziennym ludzkim życiu.

 

 

 

3.2. Jan Paweł II wychowawca i autorytet młodzieży .

 

Jan Paweł II z istoty swego powołania jest wychowawca i to nie tylko wobec członków Kościoła rzymskokatolickiego. Potwierdził to m.in. król Hassan II w 1985 r. , zapraszając Ojca Świętego - (jako wielkiego wychowawcę) do Maroka na spotkanie z młodzieżą mahometańską.

Program wychowawczy Ojca Świętego względem młodzieży zawiera się w całym jego nauczaniu. Młodzież ma tutaj miejsce szczególne . W liście Do Młodych całego świata (1985 r.) czytamy : „Wy młodzi , jesteście (...) młodością narodów i społeczeństw , młodością każdej rodziny i całej ludzkości - również młodością Kościoła Wasza młodość (...) jest wielkim szczególnym dobrem wszystkich . Jest dobrem samego człowieczeństwa. W was jest nadzieja , ponieważ Wy należycie do przyszłości , a zarazem przyszłość do was należy. (...) Do was należy odpowiedzialność za to , co kiedyś stanie się teraźniejszością wraz z Wami , a obecnie jest jeszcze przyszłością „[58]

Tę porywającą wizję młodości Papież może podbudowywać konkretnymi celami wychowawczymi podsuwanymi młodzieży , ponieważ młodzież tę zna i kocha . Młodzi ludzie przyjmują stawiane przez niego wymagania - nawet bardzo trudne - z entuzjazmem , bo czują i wiedzą , że ich kocha , uznają jego pełną wiarygodność jako człowieka .

Cele stawiane młodzieży polskiej są podobne jak cele wszystkiej młodzieży z całego świata . Jedynie ich ujęcie nasycone jest poszczególnymi potrzebami i sytuacjami w danych krajach. . Tutaj należy podkreślić , że prowadzenie młodzieży polskiej jest dobitnym przykładem tym. Ojciec Święty zachęca do wzbogacenia rozwijającej się w tym okresie dynamicznie osobowości kontaktami z przyrodą , z dziełami niosącymi mądrość i piękno , z żywymi ludźmi , do uczenia się ludzi ,stawania się bardziej człowiekiem , tzn. bycia „dla ludzi” . Ostrzega : nie możecie zakrywać oczu przed zagrożeniami , jakie czyhają na Was w młodości . I one również mogą wycisnąć swoje piętno na całym życiu.(...) Zagraża Wam , drodzy młodzi Przyjaciele , zły wpływ technik reklamy , które podsycają naturalną skłonność do unikania wysiłku , obiecują natychmiastowe zaspokojenie wszelkich pragnień.[59]

Niezwykle istotną cechą , która zbliża młodzież polską z Papieżem ,

i dzięki której młodzież traktuje Papieża jako autorytet jest to , że Ojciec Święty nigdy nie mówi źle o młodzieży , nie gani jej i nie oskarża , ale dzieli się troską o nią. Wprowadza młodych ludzi w krąg niepokoju , troski , zrozumienia i odpowiedzialności za ich rówieśników.[60] W czasie VI Światowego Dnia Młodzieży słyszeliśmy : „Drodzy Młodzi Przyjaciele , wiecie z doświadczenia , że upadek ideologii w krajach Europy Środkowej i Wschodniej pozostawił w wielu Waszych kolegach i koleżankach uczucie głębokiej pustki , wrażenie , że zostali oszukani , a także zniechęcenie i lęk przed przyszłością. (...) Do tych braci i sióstr jesteście posłani , jesteście posłani Wy , jako zwiastunowie Dobrej Nowiny o zbawieniu.[61]

Papież , tak dobrze rozumiejący młodzież we wszystkich jej problemach i trudnościach , nie waha się jednak stawiać jej odpowiedzialnych zadań.

W końcowej części homilii wygłoszonej podczas mszy św. odprawionej na Jasnej Górze 15 VIII 1991 r. Jan Paweł II mówi : „ Waszym posłannictwem jest zabezpieczenie w jutrzejszym świecie obecności takich wartości jak pełna wolność religijna , poszanowanie osobowego wymiaru rozwoju , ochrona prawa człowieka do życia od momentu poczęcia aż do naturalnej śmierci , troska o rozwój i umocnienie rodziny , ochrona równowagi naturalnego środowiska , które coraz bardziej bywa zagrożone”.[62]

Zwróćmy tutaj szczególną uwagę na zasadnicze etapy pracy Ojca świętego z młodzieżą - nad młodzieżą. Cechuje ją pełna akceptacja - aż do wielkiej miłości jaką objawia młodzieży ze swej strony , zrozumienie , wskazanie zagrożeń i trudności , powierzenie poważnych , odpowiedzialnych zadań ( w tym odpowiedzialności za innych) , wskazanie źródeł pomocy i siły , odwołanie się do tego , co w młodych ludziach najlepsze , ukazanie im tego , nazwanie , rozpalenie młodzieńczego idealizmu , wreszcie powierzenie ich Bogu i Jego Matce.

Bardzo często podczas spotkań z młodzieżą Papież umiejętnie aranżuje te sytuacje w których np. podczas modlitw , Mszy świętej , staje niejako nie naprzeciw młodzieży lecz wspólnie z młodzieżą , w jednym szeregu , wobec Boga. Sprawia to , że młodzież nie odczuwa Ojca świętego jako kogoś niedostępnego , a pomimo całej jego ważności jako głowy Kościoła , odczuwa, że wszyscy jesteśmy równi , a ten „człowiek w bieli” wznoszący modlitwy , to po prostu jeden z nas, młody duchem , chociaż wzrok może i myli.

Bardzo często Papież kończąc swe spotkania z młodzieżą używa tzw. „wielkich słów” np. „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię”.[63] Przywołajmy słowa Papieża ukazujące , że tam , gdzie chodzi o sprawy najważniejsze , nie trzeba bać się „ wielkich słów” , wzniosłego tonu , treści i formy - według powszechnej opinii - odstraszających młodzież . Ważne jest , żeby pochodziły od ludzi wiarygodnych , autentycznych w swojej prawdzie potwierdzanej życiem , a do takich ludzi należy właśnie współcześnie żyjący Papież.

Ojciec święty powierza się modlitwie młodzieży , często powtarza , że uczy się od niej. To kolejny znaczący rys sylwetki wychowawcy. Nie ma w niej cienia kokieterii , choć zawsze jest to samo podkreślanie tego , co najlepsze , co najbardziej wartościowsze. Docenienie tego , co uzyskuje się od wychowanków to nie tylko cecha pozwalająca wysoko oceniać Ojca Świętego według kryterii najnowszych teorii pedagogicznych. Postuluje się w nich opieranie działań wychowawczych na dialogu . I w tym zakresie Jan Paweł II cieszy się na świecie uznanym autorytetem. Niezależnie od starań organizatorów , potrafi on każde spotkanie z młodzieżą sprowadzić do tak żywego , dynamicznego , nie uciekającego od najtrudniejszych problemów , a jednocześnie nie pozbawionego humoru , dialogu, że właśnie ta dziedzina posługiwania papieskiego cieszy się szczególnym zainteresowaniem młodzieży. Wiele z tych dialogów swym przebiegiem i treścią zaskakuje tzw. szeroką opinię publiczną , która poprzez nie odkrywa nieoczekiwanie pozytywne oblicza młodzieży. Dzięki temu młodzież polska i młodzież z całego świata z którą spotyka się i rozmawia Papież , widzi w nim sprzymierzeńca , brata , przyjaciela , który jej nie odtrąca , który umie rozmawiać i słuchać , umie dotrzeć do nurtujących spraw , problemów , wskazać najodpowiedniejszą drogę rozwiązania , pokrzepić , ująć się , zrozumieć. te cechy to źródło w którym Papież staje się autorytetem i wzorem , staje się osobą za którą zdążają tysiące młodych pielgrzymów , której cechy naśladują , a naukę usłyszaną wprowadzają w czyn.

Mówiąc o dialogu , jaki Ojciec święty nawiązuje z młodzieżą i o przyczynach jego entuzjastycznego podejmowania przez młodzież , można zauważyć ,że mówi on prostym i mocnym językiem wiary. Równocześnie z miłością i uwagą słucha , odrzuca sztywne formy , jeśli utrudniają bliskość kontaktu , stara się , by każdy czuł się i był rzeczywiście dostrzeżony , zrozumiany , umocniony , objęty miłością.[64]

 

3.3. Wartości autorytetalne Jana Pawła II.

Ojciec Święty jako duszpasterz Kościoła Katolickiego całego świata , następca św. Piotra oraz zwierzchnik samego Chrystusa na ziemi , jest uosobieniem wartości chrześcijańskich , które realizuje , wypełnia , rozpowszechnia i namawia do uznania ich za swoje a także realizacji ich w codziennym, życiu nie tylko przez chrześcijan , ale przez społeczność całego globu.

Nie można rozważać jakiejkolwiek osoby w ujęciu autorytetu o ile wcześniej nie ukaże się jej wartości , które realizuje , propaguje , i do których namawia swych odbiorców. Dla autorytetu Ojca Świętego będą to niewątpliwie wartości chrześcijańskie .

Wartości chrześcijańskie są bardzo często mylnie rozumiane , źle odczytywane , dla wielu ludzi , a w tym szczególnie dla ludzi młodych na samym wstępie są odpychane , negowane.

W naszym kraju istnieje duża , niejednoznaczna świadomość ( zwłaszcza wśród młodzieży) na czym polegają wartości chrześcijańskie i dlaczego mają je przestrzegać również i niewierzący.[65]

Najpowszechniejszym obrazem tego zamętu były polemiki wokół sprawy religii w szkole , wokół problemu aborcji , wychowania seksualnego , oraz zapisu o wartościach chrześcijańskich w ustawach o oświacie i środkach przekazu .

W sposób oczywisty owocuje tu wieloletnia propaganda prywatności religii , a nawet etyki. Występuje tu domaganie , że przestrzeganie wartości chrześcijańskich jest brakiem tolerancji. Wszystko to jest owocem braku zrozumienia i świadomości tego , że owe wartości mają charakter uniwersalny , ponieważ wyrosły ze zrozumienia natury człowieka , a nie jedynie z wiary. Odrzucenie i fałszowanie wartości chrześcijańskich jest więc działaniem przeciwko człowiekowi i zdrowym prawom rządzącym życiem ludzkiej społeczności .[66]

W chrześcijańskiej teorii wartości , którą reprezentuje Jan Paweł II , obok nadprzyrodzonych wartości wiary , nadziei i miłości , podkreślone są też wartości naturalne takie jak : prawda , dobro, piękno , praca , ofiarność , bohaterstwo , wolność , godność , sprawiedliwość , itd. Wartości sakralno - religijne nie niweczą ani nie spychają w cień wartości naturalnych , lecz je dopełniają i wzmacniają , nadając im motywację.[67]

Aby naświetlić wartości i ich znaczenie w nauczaniu Jana Pawła II , co też i niewątpliwie pozwoli nam bardziej zrozumieć i poznać osobowość Papieża przedstawmy kilka fundamentalnych wartości , które Ojciec święty propaguje , do których zachęca młodzież , aby ta je realizowała w właśnie takim znaczeniu o którym mówi aksjologia chrześcijańska.

Jan Paweł II w swym nauczaniu skierowanym do młodzieży często mówi o wartości prawdy. Prawda jako wartość nie jest wyrazem ani strefy uczuciowej człowieka , ani też wypadkową układów ekonomicznych i politycznych . Papież niezmiennie podkreśla znaczenie moralne prawdy w życiu ludzkim , indywidualnym i społecznym. Warunkiem rzeczywistego humanizmu jest poszanowanie dla prawdy , jej nienaruszalność , wierność prawdzie. Życie codzienne , w którym szanowana jest prawda pod każdym względem odgrywa zasadniczą rolę w formowaniu postawy wyczulenia na wartości.[68]

Papież ostrzega młodzież , że wolność jako wartość ulega wielkiemu zniekształceniu . Obecnie podaje się rozumienie wolności jako hasła „róbta co chceta” . Jan Paweł II uważa , że wolność polega nie na propagowaniu samowoli , lecz na pójściu za prawdą , mądrym dokonywaniu wyboru , odwołaniu się do sumienia , przyjęciu odpowiedzialności za swoje czyny i

umiejętności samokierowania. Człowiek może być jedynie wolny wtedy , jeżeli w swym wyborze wybiera dobro i nie jest uzależniony od wszystkiego co złe i co rujnuje godność człowieka jako osoby . Tylko tak pojęta wolność może mieć miano wartości.[69]

Kolejną fundamentalną wartością , którą realizuje Papież i o której mówi młodzieży jest miłość. Obecnie prawdziwy obraz tej wartości legł w gruzach. Miłość w dzisiejszym wydaniu to przede wszystkim dążenie do kontaktu seksualnego . Taki wizerunek miłości ukazuje naszej młodzieży dzisiejszy film, prasa , środki masowego przekazu. Wartość jaką jest miłość jest zupełnie inna w nauczaniu Jana Pawła II. Mówi on , że miłość to ofiarowanie się drugiemu człowiekowi, to rezygnacja z siebie n rzecz innych , to szereg postaw altruistycznych. Miłość wyraża się w szacunku dla drugiej osoby , w ofiarności względem niej , w poświęceniu i czystym oddaniu. Taki obraz miłości nadaje jej jedyny sens i tworzy ją jako wartość.[70]

Ludzie młodzi w miarę dorastania zaczynają mieć styczność z pracą , o której Jan Paweł II mówi jako o wartości. Jest ona podstawowym wymiarem ludzkiego bytowania na ziem . Ważne jest jej rzeczywiste zrozumienie .Obecnie naszej młodzieży proponuje się model pracy , który zawiera w sobie jedynie aspekty konsumpcyjne i materialne. Jan Paweł II mówi o pracy jako o służbie dla drugiego człowieka i podkreśla wartość pracy , dzięki której człowiek rozwija swoje człowieczeństwo , doskonali się i spełnia. Praca często łączy się z trudem , bólem , ale zawsze powinna być podjęciem ofiarnej służby na rzecz drugich. W ten sposób stanowi pewne potwierdzenie autentyzmu miłości wobec tych , których człowiek kocha i którym chce służyć.[71]

 

[1] Ks. Z. Dymkowski „Wzory osobowe - Katechizm Kościoła Katolickiego w katechezie współczesnej”

Lublin 1999. s. 45

[2] Ks. Z. Dymkowski : op. cit. , s. .56

[3] J.Ryłko .Chrześcijański wzór osobowy w moralnym wychowaniu młodzieży ( W) : Vivere in Christo.

Chrześcijański horyzont moralności. Red.J.Nagórny.Lublin 1996 s.381

[4] Cz.Wicher . Wzór osobowy jako kategoria etyczna i socjologiczna.( W): Rozprawy z filozofii i socjologii

Toruń 1983 s. 172.

[5] Cz.Wicher , op. cit. , s 390.

[6] Wł.Stróżewski. Mała fenomenologia autorytetu., Ethos 10 1997\ 1 .

[7] M.Ossowska .Etos rycerski i jego odmiany. Warszawa 1973 s.13.

[8] J. Ryłko: op. cit. , s.16-17.

[9] Tamże , s. 19 .

[10] Cz.Wicher : op. cit. , . s.75 .

[11] Ks. Z. Dymkowski : op. cit. , . s.50.

[12] Z.Płużek Psychologia pastoralna Kraków 991 s.5.

[13] A.Gałdowa Powszechność i wyjątek.Rozwój osobowości człowieka dorosłego .Kraków 1995. s.215.

[14] M . Przetacznik - Gierowska .Psychologiczne mechanizmy wychowania W: Psychologia wychowawcza

Warszawa 1985 . s. 56.

[15] A.Gurycka Struktura i dynamika procesu wychowawczego . Analiza psychologiczna. Warszawa 1979. s.

67.

[16] M . Grygielski .Wybrane aspekty ról rodzicielskich . (W) : Wybrane zagadnienia z psychologii

wychowawczej . Red. A.E. Gała . Wrocław 1994 r s.23.

[17] Tamże . s.25.

[18] S.Siek Struktura osobowości . Warszawa 1986 s. 208-210.

[19] Ks. Z. Dymkowski . op. cit. . , s.55.

[20] Cz.Cekiera. Ryzyko uzależnień .Lublin 1994 s.104

[21] W.Porzykało Cele kształcenia i wychowania , ideały wychowawcze , wzory osobowe ( z punktu widzenia

świeckiego). (W) : Encyklopedia pedagogiczna. Red.W.Porzykadło . Warszawa 1993. s. 54.

[22] W.Okoń. Słownik pedagogiczny. Warszawa 1992 s.151.

[23] Tamże s. 200 .

[24] W. Pomykało .op. cit. . , s.54.

[25] W.Pomykało . op.cit. s.78.

[26] Ks.Z.Dymkowski Wzory osobowe Katechizmu Kościoła Katolickiego w katechezie współczesnej

Lublin 1999 . s.18.

[27] Tamże . s. 23.

[28] J. Ryłko : op. cit., s.385.

[29] S.Witek .Teologia moralna. T.1.Cz.2. Lublin 1976 s.92

[30] J.Ryłko : op. cit. , s.392.

[31] T.Kokołowicz i E. Murawska . Koncepcje wychowania w ujęciu Ludwiki Jeleńskiej. (W) : Teoria

wychowania.Wybrane zagadnienia. Red.T.Kukołowicz.Stalowa Wola 1996 s.102.

[32] J. Ryłko : op. cit. s.385.

[33] J. Ryłko : op. cit. s.387.

34 S.Kunowski .Podstawy współczesnej pedagogiki .Warszawa 1993. S. 188-190.

35 M.Śnieżyński Efektywność kształcenia.Wybrane zagadnienia z dydaktyki ogólnej.Kraków 1992. s.29.

36 M.Śnieżyński : op. cit. , s.56 .

[37] W. Anasz .Wartości młodego pokolenia w dobie transformacji ustrojowej Polski - studium teoretyczno –

empiryczne . Częstochowa 1995. s. 36.

[38] Orędzie Soboru Watykańskiego II do Młodych .

[39] Tamże

[40] E.Kunorowska .Karol Wojtyła .Wrocław 1999. s. 45.

[41] E.Kunorowska : op. cit. , s. 45

[42] E.Kunorowska : op. cit. , s. 57.

[43] P. Hahne .No future . Warszawa 1996. s. 16-17.

[44] E.Ciupak Religijność młodego Polaka . Warszawa 1984 s.25-27

[45] A.Potocki .Wychowanie na czas próby. Warszawa 1996 s. 158-160

[46] W.Piwowarski ABC katolickiej nauki społecznej cz. 1 (wprowadzenie , podstawy , kierunki) . Pelpin 1993

s.75

47 W.Piwowarski : op. cit. s.75

[48] A. Sułek Wartości życiowe dwóch pokoleń.W:Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej . Red.S.Nowak .

Warszawa 1989 s. 293

[49] A. Sułek : op. cit. , s. 295

[50] A. Sułek : op. cit.,. s.295

[51] Tamże s. 296

52A. Sułek : op. cit.,. s.295 .

[53] T. Szulc Jan Paweł II . Warszawa 1996 s.15

[54] ks.M.Maliński O was i za was . Wrocław 1988. s 34

[55] T. Szulc: op. cit. , . s 56

[56] Tamże s.15

[57] T. Szulc: op. cit. , s.102

[58] „L Osservatore Romano” 6 (1985) nr 1 .

[59] „L Osservatore Romano” 6 (1985) nr 1

[60] K.Olbracht Ojciec Święty - wychowawca młodzieży ,Kraków 1997. s. 58.

[61] Jan Paweł II , VI Międzynarodowy Dzień Młodzieży w Czstochowie – homilia ( nagranie VHS – zbiór wł.)

[62] Jan Paweł II , VI Międzynarodowy Dzień Młodzieży w Czstochowie – homilia (nagranie VHS ze zbiorów

prywatnych) .

[63] K. Olbracht : op. cit. , s. 86 .

[64] K.Olbrycht : op. cit. s. 78.

[65] Ks.S.Kowalczyk Kształtowanie światopoglądu chrześcijańskiego jako zespołu wartości Warszawa s.115-117

[66] Ks.S.Kowalczyk :op. cit., s.117

[67] Tamże s. 119

[68]M.Jakubowska Chrześcijańskie wychowanie w rodzinie .(W) : Wychowanie w rodzinie chrześcijańskiej

Warszawa 1986 . s. 15.

[69] M.Jakubowska : op. cit. , s. 17.

[70] Tamże s 56

[71] Tamże . s. 76.