Poglądy na pracę jako celową działalność człowieka, polegającą na przekształceniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokojenia potrzeb ludzkich, a tym bardziej poglądy na wartość pracy produkcyjnej zmieniały się przez wieki. W ustroju wspólnoty rodowej traktowano ją jako swoistą konieczność życiową, ciążącą w zasadzie w równym stopniu na wszystkich jednostkach dorosłych i sprawnych. W okresie niewolnictwa praca fizyczna, zepchnięta głównie na barki niewolników, była przedmiotem przymusu i pogardy, szczególnie ze strony warstw wyższych, a więc kapłanów, filozofów i władców.

W feudalizmie, a szczególnie według panującej wówczas ideologii chrześcijańskiej, pracę traktowano różnie: jako konsekwencję „grzechu pierworodnego" i „dopust boży" (praca jako pokuta), a także jako środek konieczny do utrzymania w zdrowiu ciała i duszy, jako źródło pewnych cnót, ważnych ze względu na cel ostateczny. W czasach nowożytnych, szczególnie w wiekach XVII i XVIII, pracy produkcyjnej człowieka zaczęto przypisywać różne wartości, w tym wartość moralną (poglądy moralistów tego okresu) i ekonomiczną (poglądy ideologów, zwolenników ustroju kapitalistycznego). Zasadniczy wpływ na kształtowanie się współczesnych poglądów na pracę wywarły dominujące nurty społeczno - filozoficzne wieków XIX i XX.

I. Praca traktowana z różnych punktów widzenia:

a) Z pozycji nauki, religii, doświadczenia

- Praca człowieka stanowi przedmiot szeroko zakrojonych badań wielu dyscyplin naukowych, w tym:

- Filozofii pracy zajmującej się wpływem pracy ludzkiej na przeobrażenia świata i człowieka. Bada poznawcze, moralne i estetyczne aspekty pracy.

- Fizjologii pracy - nauka zajmująca się zmianami w organizmie człowieka pracującego.

- Ergonomii pracy zajmującej się problematyką dostosowania warunków pracy do morfologicznych, fizjologicznych i psychologicznych możliwości człowieka w celu zapewnienia maksymalnej wydajności bez powodowania ujemnych skutków dla zdrowia.

 

- Prakseologii, która jest ogólną teorią sprawnego działania, formująca zasady, prawidłowości i reguły postępowania ukierunkowana na osiągnięcie celu w sposób najbardziej skuteczny, ekonomiczny i oszczędny. Obejmuje wszystkie rodzaje aktywności człowieka. Stanowi podstawę teoretyczną dla naukowej organizacji pracy. Ma znaczenie dla pedagogiki pracy.

Głównym zadaniem prakseologii jest uświadomienie, sformułowanie, uzasadnienie i systematyzacja zaleceń ogólnych i przestróg dotyczących sprawności i skuteczności działań, tzn. ich praktyczności. Jest to nauka o dobrej robocie. Twórcą prakseologii na gruncie polskim jest Tadeusz Kotarbiński główne dzieła to „Traktat o dobrej robocie", „Sprawność i błąd".

- Psychologia pracy zajmuje się głownie przystosowaniem człowieka do warunków pracy, przystosowaniem urządzeń technicznych pracy do człowieka (psychologia inżynieryjna), kształtowaniu stosunków międzyludzkich w procesach pracy.

- Socjologia pracy zajmuje się społeczną rolą pracy i społecznymi jej uwarunkowaniami. Znaczenie pracy w procesach życia zbiorowego.

- Pedagogika racy zajmuje się problemami wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego, doskonalenia ogólnego i zawodowego pracowników.

Wyżej wymienione dyscypliny wskazują na pracę jako świadomą, planową, dobrze zorganizowaną czynność ludzką, w której wymagane są wysokie kompetencje, kwalifikacje i wysoki poziom odpowiedzialności zawodowej.

- Z punku widzenia religii pracę można było traktować jako konsekwencję „grzechu pierworodnego", jako pokutę (katolicyzm w okresie feudalizmu) lub traktowanie pracy jako płaszczyzny gdzie udowadnia się własną wiarę (kalwinizm, purytanizm). Współczesne poglądy na temat pracy z książki Stefana Kardynała Wyszyńskiego pt.:

„Duch pracy ludzkiej". Cytaty:

jesteśmy przekonani, że praca ludzka pomimo jej ciężaru jest naszą potrzebą, naszą radością, jest wielkim błogosławieństwem ludzkości".

„Praca była obowiązkiem człowieka od pierwszych dni jego życia. Nie jest więc ona następstwem grzechu pierworodnego, nie jest karą za nieposłuszeństwo. Przeciwnie, jest ona związana z naturą rozumną człowieka ".

„Dwa cele, które każdy człowiek w swojej osobistej pracy powinien osiągnąć:

udoskonalenie rzeczy i udoskonalenie człowieka pracującego ".

- Jeżeli chodzi o doświadczenia jakie człowiek zdobywa w wyniku pracy to na pewno może podnieść swój poziom materialny, a przez to wyższą pozycję w społeczeństwie co niewątpliwie przyczynia się do poprawy jego samopoczucia, wzrasta poczucie własnej wartości oraz standard życia. Praca jest czynnikiem kształtującym osobowość. Człowiek pracujący rozwija się, styka się z nowymi technologiami, systemami wartości reprezentowanymi przez ludzi z jego otoczenia. Praca stawia wyzwania, których realizacja pociąga za sobą często zmiany w myśleniu i postępowaniu człowieka. Praca wpływa na rozwój fizyczny człowieka, wyzwala inicjatywę twórczą aktywność tak myślową jak i czynnościową.

 

b) Praca traktowana z punktu widzenia filozofii uniwersalistycznej, chrześcijańskiej, pragmatystycznej, marksistowskiej. (Uniwersalizm - doktryna etyczna stawiająca dobro ogólne wyżej od indywidualnego)

Teza podstawowa dla kontekstu uniwersalistycznego, a tym samym dla uniwersalnego systemu wartości, wyrażana jest najczęściej za pomocą formuły:

- praca jest wartością uniwersalną, tą wartością dzięki której powstają i funkcjonują wszystkie inne wartości;

- praca stanowi podstawowy miernik wartości człowieka. Powyższe właściwości pracy człowieka dobitnie zaakcentował Jan Paweł II w Encyklice o pracy ludzkiej - Laborem exercens - pisząc: „Praca jest dobrem człowieka - dobrem jego społeczeństwa - przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowuje ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem"

Podsumowując powyższe tezy Z. Wiatrowski pisze:

- każdy człowiek, tym bardziej sprawny fizycznie i psychicznie ma prawo do pracy, a organizacja życia społecznego winna gwarantować realizację tego prawa

- każdy człowiek powinien uzyskać przygotowanie do pracy, które zagwarantuje mu szansę bycia podmiotem w każdej sytuacji pracowniczej

- każdy pracujący ma prawo do pozyskania w drodze pracy zawodowej minimum środków gwarantujących jemu i jego najbliższym stan ludzkiej egzystencji

- bezrobocie powstające na skutek gry czynników ekonomicznych, godzi w istotę człowieka, zdolnego i pragnącego realizować swoje naturalne prawo do pracy oraz związane z tym powinności zawodowe.

Konfrontacja owych założeń filozofii uniwersalistycznej z realiami życia codziennego skłania do przypuszczania, iż uniwersalistyczny sposób myślenia o pracy może mieć istotne znaczenie w regulacjach konstytucyjnych i ustawowych.

Z punktu widzenia filozofii chrześcijańskiej:

- Praca stanowi właściwość człowieka od chwili jego stworzenia. Jest ona na trwałe związana z naturą rozumną człowieka, z jego istotą, egzystencją i rozwojem osobowym. Stanowi ona podstawowy wymiar bytowania człowieka na ziemi.

- Praca, poza Bogiem i człowiekiem, stanowi wartość najwyższą, bowiem jest ona źródłem Wszelkich innych wartości oraz drogą doskonalenia nie tylko rzeczy, ale i samego człowieka.

- Pracę rozpatrywać należy w dwóch podstawowych aspektach: podmiotowych i przedmiotowych. Biorąc początek w ludzkim podmiocie, skierowana jest ona ku zewnętrznemu przedmiotowi, zakłada swoiste panowania człowieka nad rzeczami, przedmiotami i nad Ziemią.

- Pracę ludzką widzieć też należy w podwójnym wymiarze: indywidualnym i społecznym.

 

Spojrzenie Kościoła katolickiego na pracę w taki sposób czyni doktrynę katolicyzmu współczesnym nurtem społeczno - filozoficznym o doniosłym znaczeniu dla teorii i praktyki dnia powszedniego.

Z punktu widzenia pragmatyzmu, materializmu utylitarnego, a w pewnym stopniu marksizmu praca interesuje nas jako źródło zarobkowania i gwarancja ludzkiej egzystencji. Chodzi głownie o zbliżeniu filozofii do życia. Ten kierunek myślenia upowszechnili w końcu XIX w. W. James i J. Dewey oraz K. Marks i F. Engels, którzy wykazali, że punktem wyjścia dla owej filozofii jest analiza pojęć, wyjaśniająca ich genezę i rolę w działaniu praktycznym oraz w doświadczeniu, rozumianym jako proces przystosowawczego współoddziaływania organizmu i rzeczywistości. James i Dewey twierdzą, że funkcja pojęć polega na ukazaniu możliwości do rozwiązywania problemów, a ich znaczenie przejawia się w działaniu i w obiektywnych reakcjach na określone sytuacje.

W Polsce powyższą problematyką zajął się S. I. Brzozowski, twórca koncepcji „filozofii pracy i swobody", której założeniem była teza o zależności rzeczywistości zewnętrznej od ludzkiej działalności. Brzozowski twierdził, że człowiek styka się ze światem nie poprzez czystą myśl, lecz przez pracę.

W koncepcji marksistów, praca jest głównym czynnikiem i wyrazem postawy decydującej o wykorzystaniu możliwości życiowych człowieka.

- Oddziałując za pośrednictwem pracy na przyrodę zmieniając ją „człowiek zmienia zarazem swoją naturę. Rozwija drzemiące w niej moce i podporządkowuje grę tych sił swojej własnej zwierzchności" twierdził K. Marks.

- „Praca jest pierwszym, podstawowym warunkiem wszelkiego życia ludzkiego i to w takim stopniu, że w pewnym sensie należy powiedzieć: praca stworzyła samego człowieka" stwierdził Engels.

2. Różnice dotyczące sposobu traktowania pracy oraz zbieżności w wyżej wymienionych poglądach:

- Zachodzi wyraźna różnica w poglądach na genezę pracy ludzkiej. Według doktryny

chrześcijańskiej Bóg stworzył człowieka na obraz i podobieństwo swoje, zobowiązując go między innymi do pracy do „czynienia ziemi sobie poddaną". Z kolei w koncepcji marksistowskiej - „praca stworzyła samego człowieka".

- Zachodzi także różnica w kwestii celu pracy człowieka. Kościół obok celów -

ekonomicznego, społecznego i osobowo - twórczego wyróżnia też cel metafizyczny, ostateczny, który wyrażany jest w obiegowej sentencji: „Módl się i pracuj, a będziesz zbawiony".

- Dostrzegalna jest zbieżność poglądów na istotę pracy człowieka i na jej podstawowe funkcje. W każdym przypadku pracę rozpatruje się w dwóch podstawowych aspektach -podmiotowym i przedmiotowym. W konsekwencji pracę traktuje się:

- jako swoistą formę stosunku człowieka i przyrody

- jako formę więzi między jednostkami ludzkimi

- jako formę stosunków społecznych

 

3. Aktualną wykładnię poglądów Kościoła katolickiego na pracę ludzką stanowią: praca Stefana Wyszyńskiego pt.: „Duch pracy ludzkiej", Jan Paweł II - Encyklika o pracy ludzkiej „Laborem exercens", Jan Paweł II - przemówienie na 68 Sesji Międzynarodowej Organizacji Pracy (Genewa 15 VI 1982 r.) oraz homilia podczas spotkania z wiernymi w Gdańsku w dniach VI wizyty w Polsce.

 

4. Wykładnię poglądów świeckich na pracę człowieka stanowią w/w nauki w punkcie l a, oraz poglądy wymienione w powyższym tekście.

Podsumowując należy stwierdzić, że zawsze i wszędzie liczyć się może tylko praca rzeczywista, praca sensowna, praca stanowiąca autentyczne źródła przeróżnych wartości. Chodzi oto, aby człowiek pracujący zawodowo nie tylko zdobywał środki do życia, ale także aby stawał się bogatszy wewnętrznie, aby wzbogacał nieustannie swoją osobowość, aby poszerzał swoją szansę samorealizacji stawał się człowiekiem rzeczywistym, a tym samym podmiotem pracy.

Część II - Praca jako wartość. Podstawowe formy działalności

człowieka.

Zygmunt Wiatrowski w książce „Podstawy pedagogiki pracy” pisze, cytuję:

„Przez działalność człowieka rozumie się najczęściej, postać działania będącego pasmem czynów rozłożonych w większym przedziale czasu, działania któremu przyznaję się pewien wyższy poziom doniosłości (ważności)”.

Mówiąc prościej jest to świadome, celowe działanie człowieka zmierzające do:

 

- wyznaczenia celu – działanie z rozmysłem

- wyznaczenia warunków należących do rzeczywistości

- wyznaczenia środków przystosowanych do celu i rzeczywistości

 

Podstawowymi formami działalności człowieka są:

 

- zabawa

- nauka (uczenie się)

- praca (praca zawodowa)

oraz

- walka, twórczość, wypoczynek jak i działalność społeczno-kulturalna.

 

ZABAWA

Jest to forma działalności ludzkiej wykonywana głównie dla przyjemności. Zabawa to działanie, które nie jest nastawione na wartości materialne i nie jest podyktowana motywami praktycznymi ani utylitarnymi (dającymi korzyść).

Celem zabawy jest dawanie przyjemności, umożliwienie zaspokojenia indywidualnych potrzeb, zainteresowań, ułatwienie wejścia w życie społeczne (szczególnie w odniesieniu do dzieci) jak i poznawanie rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb.

Przykład: Każdy lubi się bawić, zarówno dziecko jak i człowiek dorosły.

Łatwiej przyswajać dziecku wiedzę w trakcie zabawie, młodzieży

luźnych ćwiczeń niż nudnych wykładów. Dorośli również korzystają

z zabawy, rozwoju swych zainteresowań, hobby, umiejętności

wypoczynku, spędzenia wolnego czasu co daje wiele satysfakcji

 

 

 

NAUKA

Nauka czyli uczenie się, to forma działalności dzięki której jednostka przygotowuje się do samodzielnego i prawidłowego uczestnictwa w życiu oraz pracy zawodowej. Niezależnie od formy uczenia się (pamięciowe, po przez naśladownictwo, czy metodą prób i błędów itp.) jest to proces gromadzenia umiejętności, doświadczeń jednostki co zawsze prowadzi do osiągnięcia zamierzonego wyniku (celu).

Przykład: Uczy się przedszkolak, nastolatek, jak i człowiek dorosły i w każdym

wypadku ta forma działalności nie wyklucz zabawy ani pracy lecz stanowi nieodmienny atrybut naszej codzienności. Każda nowa czynność, nowe doświadczenie jest naszą nauką.

 

PRACA

Jest to podstawowa forma działalności człowieka wypełniająca ponad połowę życia, najczęściej decydująca o kształcie i wyrazie tego życia.

Praca w kategorii „pracy zawodowej” to działalność ludzi organizowana społecznie tak, aby prowadziła do powstania wytworów i usług społecznie wartościowych jak i podnoszenie wartości życia wykonujących ją jednostek i członków ich rodzin.

Przykład: W pracy i dzięki niej wytwarzają się między ludźmi więzi społeczne,

określające stosunek jednostki do społeczeństwa oraz kultury.

Żeby godnie żyć trzeba pracować, jak mówi staropolskie przysłowie

„bez pracy nie ma kołaczy” czyli nie jesz jak nie pracujesz.

 

WALKA I TWÓRCZOŚĆ

Jest to forma działalności wyodrębniająca się z tematu pracy a zarazem uzewnętrzniająca poprzednie trzy formy działalności. Żadna z wymienionych wcześniej form działalności nie występuje bez nasączenia w większym lub mniejszym stopniu elementami walki lub twórczości.

- Walka występuje w toku zabawy, uczenia się i w toku pracy (np. walka o wynik)

- Twórczość można wyróżniać w dziedzinach kształcenia swojego życia, w doskonaleniu życia innych, rozwiązywaniu problemów (np. w zarządzaniu)

- Działalność społeczno-kulturalna (artystyczna) chociaż wyodrębniona od pozostałych form działalności, to jednak mająca ścisły związek z zabawą i nauką.

Przykład: działalność hobbystyczna czy działalność społeczna, która w krajach

wysoko cywilizowanych stanowi miernik stopnia zaangażowania

jednostek w grupach społecznych.

 

Zdefiniowaliśmy powyżej pojęcie działalności i samo pojęcie pracy jako świadome działanie człowieka poparte określonymi celami.

A wartość pracy ?

 

Odczucia i aspekty co do wartości pracy

 

Pracę można traktować jako powołanie, źródło zarobkowania i szansę samorealizacji. Poprzez pracę, w wyniku której powstają dobra materialne, tworzone są też wartości kulturowe i społecznie znaczące usługi. W procesie pracy powstają wytwory społecznie użyteczne, warunkujące nieustanny rozwój społeczno-ekonomiczny i dobrobyt jednostki. Praca gwarantuje konieczny człowiekowi kontakt społeczny i realizację jego różnorodnych potrzeb.

Praca jednak to nie tylko wykonywanie określonych przynoszących widoczne efekty czynności. Praca jest również stymulatorem dla zaspokajania potrzeb intelektualnych. Praca jest źródłem i niezbędnym warunkiem egzystencji ludzkiej. Praca jest sposobem tworzenia przez człowieka jego własnego życia, wyznacznikiem miejsca człowieka w społeczeństwie. Jest także podstawą rozwoju moralnego, bowiem tworzy materialne podstawy realizacji zamierzeń.

Dzisiaj, stojąc u progu nowego wieku wiemy, że rola pracy w życiu każdego człowieka jest ogromna. Praca ma wpływ na rozwój fizyczny człowieka, wyzwala w człowieku inicjatywę oraz twórczą aktywność myślową.

Praca dostarcza nam przeżyć estetycznych, przynosi zadowolenie i radość, niekiedy jednak stanowi źródło trudności i zmartwień, czasem także wprowadza człowieka w stan niezadowolenia, zniechęcenia, a nawet frustracji (co ostatnio jest częstym atrybutem naszej codzienności).

Z punktu widzenia pedagogiki, pracę i jej wartość można zdefiniować na podstawie relacji człowiek – wychowanie – praca, rozszerzając tę definicję o pojęcie przygotowania do życia.

Pedagogika pracy skupia się na szeroko rozumianej edukacji, skuteczności kształcenia i doskonalenia zawodowego, warunków osobowych i materialnych jak i przygotowania człowieka do pracy.

Pedagogika pracy sugeruje niejako fakt, że aby praca stała się źródłem satysfakcji zarówno tej materialnej jak i tej intelektualnej należy sobie uświadomić jak wiele zależy od prawidłowego wychowanie, edukacji a co za tym idzie od przygotowania do życia w społeczeństwie.

Wychowanie dzieci już od najmłodszych lat w poczuciu szacunku do pracy, radości z wykonywania pomocnych rodzicom czynności zaowocuje w przyszłości lepszym przygotowaniem do bycia członkiem społeczeństwa. Dla przykładu dziecko, które partycypuje w drobnych nawet pracach domowych jest poddane bardzo szerokiemu działaniu wychowawczemu. Dziecko uczy się nie tyko określonych prac, ale i czerpie z ich wykonywania satysfakcję, oraz zaspokaja potrzebę nauki i pomocy innym.

Edukacja winna o ile to możliwe dawać dziecku szansę na poznanie siebie, swoich możliwości i zainteresowań. Winna ukazać dziecku wachlarz możliwości jakie oferuje mu nauka i technika. Te zawodoznawcze działania pomogą sprawdzić predyspozycje danej jednostki do wykonywania określonego zawodu, odkryć zdolności i talenty.

Wychowanie, przygotowuje człowieka do życia, a w konsekwencji przygotowuje człowieka do pracy.

 

Dokonując podsumowania możemy stwierdzić, że działalność i praca człowieka może być pojmowana w kilku różnych aspektach:

- Wychowawczym, gdzie podkreśla się rolę wychowania przez pracę

- Moralnym, który mówi o sposobie traktowania pracy, jej wykonywania i przeżywania.

- Ekonomicznym, gdzie daje ona człowiekowi kontakt społeczny.

- Psychologiczno-fizjologicznym stanowiącym warunek rozwoju człowieka i traktującym pracę jako obiektywną wartość i potrzebę działania.

Jak wnika z powyższych koncepcji i rozwiązań praca jest więc wartością przypisaną człowiekowi niejako „z natury”. Aby prawidłowo funkcjonować trzeba mieć środki, a to bezpośredni wiąże się z pracą. Praca jest dla człowieka podstawa jego bytu i powinna być źródłem satysfakcji.

W tej i wielu innych wypowiedziach wielokrotnie użyto słowa „praca”, nadano mu różnego znaczenia i różnej wartości. Od dostojnych, bogobojnych określeń do ostrych realistycznych, pompatycznych określeń z okresu komunizmu, znaczenie słowa „praca” zależało od miejsca i czasu w historii życia człowieka.

A obecnie – jakie znaczenie ma dla nas słowo „praca”, „wartość pracy”?

Najlepiej określił to Ryszard Jedliński przeprowadzając analizę wypowiedzi uczniów kończących szkołę podstawową .

Zadaniem badanej młodzieży , człowiek jest zobligowany zarówno przez nakazy religijne, jak i świeckie normy społeczno moralne do uczciwego wykonywania pracy.

Jest ona czynnością nieuniknioną, przynoszącą wymierne korzyści społeczne i przyczyniają się do właściwego funkcjonowania jednostki ludzkiej w społeczności. np.:

„Praca jest nieunikniona. Każdy musi swoją pracę wykonywać. Musimy

pracować, jeśli chcemy aby dobrze funkcjonowało nasze społeczeństwo”

Większość uczniów uważa, że wykonującym pracę należy się satysfakcja z wykonywanych zadań.

„Praca powinna dawać zadowolenie, że można ją wykonać”

Praca zdaniem badanych ósmoklasistów jest niezbędna dla zaspokojenia potrzeb życiowych każdego człowieka. W pełni dostrzegają trud pracy, marząc wszakże o tym, by była przyjemna i dawała satysfakcję, nie uznają pracy za zło konieczne.

„Praca uszlachetnia, daje siłę i kształtuje charakter”

„Praca to poszerzanie swej wiedzy i doskonalenie swych umiejętności”

Cel pracy w opinii uczniów ma wyraźny instrumentalny wymiar, co zostało jednoznacznie zwerbalizowane w większości definicji.

„Praca jest środkiem utrzymania siebie i swojej rodziny”

„W dzisiejszych czasach kto nie ma pracy, umiera z głodu lub załamuje się

psychicznie”

Około 12% uczniów próbuje interpretować wartość pracy za pomocą poniższej metafory, która uwypukla dotychczasowe doświadczenia egzystencjalne młodzieży:

„Bez pracy nie ma kołaczy, aby coś mieć, trzeba pracować”

„Bez pracy nie ma kołaczy. Aby jeść, trzeba na to zapracować”

Rozumienie przez uczniów pojęcia „praca” jest rozumieniem potocznym. Językowy obraz pracy dostrzegany przez ósmoklasistów jawi się jako obraz ukształtowany w doświadczeniach rodzinnych i środowiskowych oraz częściowo tylko w toku edukacji szkolnej. Na perspektywę interpretacyjną słowa i przyjęty przez uczniów punkt widzenia znaczący wpływ miały zmiany społeczno-kulturowe w ostatnich kilku latach w Polsce.

 

Aksjologiczny (wartościowy) wymiar słowa „praca” jest więc wyraźnie zubożony i odnoszący się do przestrzeni dóbr materialnych i tu winniśmy widzieć swoją rolę jako studenci pedagogiki, przyszli doradcy zawodowi.